هم‌اندیشی و همفکری برای ارتقای علوم‌پایه/ اساتید، بعد از دانشگاه، بنیاد را خانه خود بدانند

به گزارش روابط‌عمومی بنیاد ملی علم ایران (INSF)، روز پنج شنبه ۱۲ مهر ماه، بنیاد ملی علم ایران در سالن اجتماعات شهید مطهری دانشگاه تربیت مدرس، میزبان اساتید، پژوهشگران و محققان برجسته حوزه علوم پایه بود.

نشست «جایگاه علوم پایه در بنیاد ملی علم ایران» به‌منظور بزرگداشت روز ملی علوم پایه (بزرگداشت ابوریحان بیرونی) و با هدف گفت‌وگوی پژوهشگران برجسته علوم پایه در مورد برنامه‌ها و روش‌های حمایت بنیاد ملی علم ایران از علوم پایه برگزار شد.

درابتدای این نشست، ابتدا ادای احترام به سرود ملی و قرائت قرآن کریم صورت گرفت.

سپس علی محمد سلطانی رئیس بنیاد ملی علم ایران به سخنرانی پرداخت و گفت: در روز‌هایی که گذشت، شاهد اتفاقات تلخ و شیرینی بودیم که بد نیست در ابتدای این مراسم از آن‌ها یاد کنیم. حادثه معدن طبس، شهادت فرماندهان لبنان و مخصوصاً شهید سید حسن نصرالله که گوهری برای ما بود؛ این اتفاقات ما را راهنمایی می‌کند تا در دنیا باید چه چیزی را دنبال کنیم.

وی در خصوص زمان برگزاری این نشست توضیح داد: ۱۳ شهریور روز بزرگداشت علوم پایه بود که به‌دلیل مصادف شدن با ماه صفر و پس از آن شروع سال تحصیلی، تصمیم گرفته شد تا این نشست در هفته دوم مهرماه برگزار شود. در واقع این مراسم، بزرگداشت علوم پایه است و‌امیدواریم سال‌های آتی هم این برنامه را داشته باشیم.

رئیس بنیاد ملی علم ایران ادامه داد: پژوهش ریشه درختی است که ما معمولاً ریشه آن را نمی‌بینم؛ در حالی که برگ‌ها و میوه‌های درخت توجه ما را جلب می‌کنند. پژوهش‌های علوم پایه این موضوع برایشان بامُسمّاتر است. اگر امروز مشاهده می‌کنیم که شرکتی از فعالیت‌های دانشگاهی رشد کرده و در بازار موفق است باید به سابقه فعالیت آن در سال‌های گذشته توجه کنیم.

وی با اشاره به تغییر اساسنامه بنیاد ملی علم ایران گفت: در چند ماه پیش شاهد تغییر لوگوی بنیاد ملی علم ایران بودیم و اساسنامه این نهاد نیز تغییر کرد. هدف اصلی ما در بنیاد، ظرفیت‌سازی برای پیشبرد مرز‌های دانش، دستیابی به مرجعیت علمی و سرآمدی کشور، ارتقای علم در جامعه و ترویج آن، و ایجاد ظرفیت برای حل مسائل کلان و ارائه راه‌حل‌های نوین است.

سلطانی اظهار کرد: از نظر تعداد سهم طرح‌های علوم پایه از طرح‌های بنیادی ۳۲ درصد و از نظر اعتبار ۳۹ درصد اعتبارات بنیاد را به خود اختصاص داده است که این نشان می‌دهد اساتید علوم‌پایه بیشتر از سایر اساتید با بنیاد ملی علم ایران آشنا هستند؛ این در حالی است که اساتید علوم انسانی به این حد با بنیاد آشنا نبوده و همکاری ندارند.

وی ادامه داد: خوشبختانه ما از یک صندوق که آب باریکه حمایتی برای محققان داشت به نهادی به نام بنیاد ملی علم ایران رسیده‌ایم که توانسته برای پژوهش، گرنت‌های خوب ارائه کند. علاوه‌بر این، بودجه ما علی‌رغم کاهش در مقطعی از زمان، در مجموع پنج‌برابر افزایش داشته است و معاونت علمی و فناوری هم از این نهاد به‌خوبی حمایت می‌کند.

تسهیل امکان دستیابی به حمایت‌ها برای بهترین پژوهشگران کشور

رئیس بنیاد ملی علم ایران توضیح داد: بنیاد ملی علم ایران درحال‌حاضر کمبود بودجه ندارد و مایلیم این موضوع را به اساتید اعلام کنیم که کمبود بودجه نداریم و طرح‌های شما را پذیرا هستیم. البته در بنیاد ملی علم ایران، تقسیم‌بندی ۸۰ - ۲۰ داریم که بر این اساس، ۸۰ درصد حمایت‌ها بر اساس برنامه و فراخوان است و ۲۰ درصد مانند گذشته به طرح‌های دریافتی اختصاص دارد. این فراخوان‌ها شامل حرکت در مرز‌های دانش، فناوری کوانتوم، خوشه‌های چندتخصصی، همکاری میان علوم پایه و سایر علوم، و محصولات نوظهور است. بخشی از این فراخوان‌ها نیز در حوزه بین‌المللی است.

سلطانی در خصوص نسبت‌های تقسیم بودجه توضیح داد: این نسبت بر اساس اثرگذاری در کشور تعیین شده است و این میزان درصد بر اساس اولویت میزان اثربخشی در کشور است. اولویت‌های ما در بنیاد ملی علم ایران، امکان دستیابی به حمایت‌ها برای بهترین پژوهشگران کشور و تلاش همه پژوهشگران برای کسب حمایت از بنیاد ملی علم ایران و غیره است.

استقبال محققان از فراخوان‌های حوزه علوم پایه

وی به تشریح سهم علوم پایه از طرح‌های بنیاد ملی علم ایران پرداخت و گفت: در حوزه علوم پایه فراخوان‌هایی داده شد که خوشبختانه استقبال خوبی شد و برای فراخوانی که تنها ۱۵ طرح پذیرفته می‌شود، در حدود ۲۵۰ طرح ارسال می‌شود.

رئیس بنیاد ملی علم ایران درباره اهداف برگزاری این نشست گفت: یکی از اهداف این برنامه این است که اساتید هم ما را یاری کنند که چه‌کار کنیم تا در حوزه علوم پایه در پنج سال آینده شاهد پیشرفت و تغییرات چشمگیر باشیم. من از اساتید می‌خواهم بنیاد ملی علم ایران را بعد از دانشگاه، خانه خود بدانند و نظرات و پیشنهادات خود را مطرح کنند.

در ادامه این نشست، یونس کرامتی رئیس پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران به سخنرانی علمی پیرامون موضوع ابوریحان بیرونی و مقوله دقت پرداخت.

برگزاری میزگرد علمی با حضور علی اکبر موسوی موحدی، عضو هیئت امنای بنیاد ملی علم ایران، پیمان صالحی، معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سعید سمنانیان، رئیس پژوهشکده علوم شناختی دانش‌های بنیادی از دیگر برنامه‌های این نشست بود.

نیاز به بازتعریف صحیح از علوم پایه داریم

موسوی موحدی با اشاره به لزوم بازتعریف علوم پایه گفت: اولین چیزی که من در موضوع علوم‌پایه مهم می‌بینم تعریف صحیح از آن است. در ذهن محققان، علوم پایه به رشته‌های فیزیک، شیمی، زمین‌شناسی، زیست‌شناسی و ریاضی محدود می‌شود، در حالی که علوم پایه معرفتی است که به ما امکان دستیابی به گوهر‌های وجودی علوم را می‌دهد. در اصل علوم‌پایه را نمی‌گویم کاربردی نیست ولی اصالت علوم پایه به کاربردی بودن نیست بلکه باید تحقیق کوانتوم و نورون و بیت کند و باید برود اتم را بشکافد.

وی افزود: اصل جریان علوم پایه نیروی انسانی است. در فیزیک و شیمی و زیست و زمین‌شناسی و ریاضی ابزار دقیق مهم است اما از آن چند برابر مهم‌تر، نیروی انسانی توسعه یافته داناست. نیروی انسانی غیر از بحث آی کیو، ‌ای کیو و قدرت پایداری و مقاومت در اعماق علم را نیاز دارد.

این پژوهشگر برجسته ادامه داد: تکه‌تکه‌های علوم پایه را به‌صورت بازی و قصه در بیاوریم. بنیاد علم باید برای ترویج علوم پایه این شیوه را یا سفارش دهد یا شرکت‌های دانش‌بنیان را به کار بگیرد و باید علوم پایه را به شکل بازی و قصه و انیمیشن زیباسازی کند.

وی تصریح کرد: ما در کنار ژن، مم(MEME) داریم. مم یعنی بذر تفکر و تمدن است و ما مم ابوریحان بیرونی و ابن‌سینارا داریم و باید بر روی این بذر‌ها متمرکز شویم.

عدم درک صحیح از سطوح آمادگی فناوری

در ادامه، پیمان صالحی، معاون پژوهشی وزارت علوم تحقیقات و فناوری گفت: بزرگترین مشکل اکوسیستم کشور درک سطوح آمادگی فناوری است. باید توجه داشته باشیم که سطح ۸ و ۹ TRL، آمادگی فناوری برای اتصال محصولات به بازار است و بر اساس آنچه که مقام معظم رهبری اولویت را بر تولید بنا کردند توجه‌ ایشان به سطوح ۸ و ۹ آمادگی فناوری است.

از سوی دیگر باید به درک این موضوع برسیم که تا سرمایه‌گذاری در سطوح پایین آمادگی فناوری صورت نگیرد، نمی‌توانیم محصول را به بازار برسانیم‌. امروز فناوری در جهان در سطوح نظامی چه‌ها می‌کند و کسانی در این زمینه موفق هستند که سرمایه‌گذاری در سطوح پایین فناوری داشته‌اند.

وی تصریح کرد: توسعه فناوری به سطوح آمادگی ۸ و ۹ در اختیار بخش خصوصی است. البته رتبه تولیدات علمی ایران در اسکوپوس از رتبه ۵۴ در سال ۱۹۹۶ به رتبه ۱۵ در سال ۲۰۲۰ رسیده است؛ همچنین تعداد مقالات علمی ایران از سال ۲۰۰۳ تاکنون رشد داشته است چرا که کشور این موضوع را درک کرده است که اگر تولیدات علمی کشور به «جرم بحرانی» کاربرد تحقیقات برسد، می‌توان به تولید محصول دست پیدا کرد.

معاون پژوهشی وزارت علوم تحقیقات و فناوری ادامه داد: از نمونه کشور‌هایی که به این حقیقت دست یافته است، چین است که ۳۰۰ هزار مقاله بیشتر از آمریکا به چاپ رسانده است. البته کشور روسیه نیز به دلیل اعمال تحریم‌ها با افت کاهش انتشارات علمی مواجه شده است.

معجزه محققان ایرانی با بودجه ناچیز

وی یادآور شد: سهم کل مقالات علوم پایه ایران از کل مقالات کشور در سال ۲۰۰۰ بالغ بر ۲۰‌درصد، در سال ۲۰۰۵ به سهم ۲۹. ۹ درصد، در سال ۲۰۱۵ به سهم ۳۲. ۲ درصد رسیده است. این عدد نشان می‌دهد که علوم پایه پرچمدار است.

صالحی تصریح کرد: قرار گرفتن ۲۰ دانشگاه کشور در رتبه‌های کمتر از ۵۰۰ از اهداف وزارت علوم است اما هیچ دانشگاهی در جهان جزء ۱۰۰ دانشگاه برتر قرار نمی‌گیرد مگر آنکه سرمایه‌گذاری یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلاری کرده باشد. این در حالی است که بودجه‌هایی که در اختیار ما قرار دارد، نشان از معجزه محققان دارد.

صالحی در پایان خاطر نشان کرد: کل اعتبارات وزارت علوم ۵۵ همت معادل یک میلیارد دلار است و گفت: این میزان اعتبارات در حالی است که در کنار ۱۲۹ دانشگاه، ۵۸ پارک فناوری و ۲۸ پژوهشگاه نیز وجود دارد و محققان ما جهاد و معجزه می‌کنند.

مطالبه بنیاد ملی علم ایران از محققان علوم پایه

سعید سمنانیان به عنوان آخرین سخنران این میزگرد تأکید کرد: در دنیا مرتب رصد می‌شود که چه کاری در کشور از نظر علمی انجام شده است و در اروپا نیز رصد می‌کنند که ما به اندازه کافی مقاله چاپ کردیم؟ این رصد لازمه رشد و برنامه‌ریزی است و لازمه این است که ببینیم در کجا هستیم و چه جایگاهی داریم.

وی تصریح کرد: این جلسه یک همفکری در حوزه علوم پایه است چراکه در علوم‌ پایه شرایط خوبی نداریم و فارغ التحصیلان علوم پایه دانشگاه‌های معتبر را به عنوان معلم آینده انتخاب نمی‌کنند. لذا پیشنهاد می‌کنم در حوزه ارتقای همکاری‌های بین‌المللی در حوزه علوم پایه، اگر طرحی داده می‌شود، بنیاد ملی علم ایران هم مطالباتی داشته باشد تا شاهد پیشرفت در این حوزه باشیم.

هم‌اندیشی و تقدیر از پژوهشگران برتر

پس از میزگرد و پخش نماهنگ، هم‌اندیشی با محققان حاضر در مورد جایگاه علوم پایه در بنیاد ملی علم ایران برگزار شد.

محققان در این بخش از نشست انتقادات و پیشنهادهای خود را مطرح کردند.

پایان این نشست، از اساتید و پژوهشگران برتر کارگروه علوم پایه و علوم زیستی تقدیر شد. اسامی برگزیدگان به شرح زیر است:

«علیرضا چرمهینی» استاد دانشگاه اصفهان در رشته شیمی با طرح تهیه آلکیل لوولینات‌ها با استفاده از واکنش فورفویل الکل و الکل‌ها بر روی کاتالیست ها‌ی حامد اسید

 «مجید رضایی والا» از دانشگاه صنعتی همدان در رشته شیمی با عنوان طراحی منطقی، سنتز، شناسایی و بررسی فعالیت کاتالیزوری و رفتار ضدخوردگی برخی ترکیبات خاوری مورفولین

 «مجید ماستری فراهانی» از دانشگاه خوارزمی در رشته شیمی با طرح سنتز پاک سوخت‌های ارزشمند و افزودنی‌های سوخت با استفاده از کاتالیزورگر‌ها و حلال‌های پایدار قابل بازیابی

 «سعید شاهرخیان دهکردی» از دانشگاه شریف در رشته شیمی با عنوان توسعه کاتالیزور‌های دو عاملی با عملکرد بالا بر پایه نانوساختار‌های دو بعدی از شبکه‌های فلزی -الی رشد یافته بر نانوسیم‌های اکسید نیترید فلزی جهت استفاده در واکنش‌های مربوط به تفکیک الکتروشیمیائی آب

«شریفه رضایی» پژوهشگر طرح پسادکتری

«محمد باقری قلی‌وند» از دانشگاه رازی در رشته شیمی مسئول طرح پسادکتری با طرح الکترود‌های شمارنده براساس ترکیبات فلزات واسطه دوپه شده با آنیون برای ساخت سلول‌های خورشیدی حساس به رنگ

«مهین میرزایی» پژوهشگر طرح پسادکتری

«بهروز شعبانی» از دانشگاه تبریز در رشته شیمی با طرح طراحی و سنتز نانو بیوکامپوزبت بر پایه گرافن اکسید عامل‌دار شده با کالیکس ۴ آرن هیدروژن الژینات پروتئین سلیک فیبروئین و نانو ذرات مغناطیسی دو فلزی و بررسی خواص بیولوژی آن‌ها

 «احسان باحجب نوروزی» پژوهشگر طرح پسادکتری

«احمد همایی» از دانشگاه هرمزگان در رشته زیست‌شناسی بیوشیمی استاد رساله دکتری با طرح طراحی و سنتز نانو حامل های جدید دیدریمری بر پایه بیوپلیمر کیتوسان و مقایسه آنها در امکان‌سنجی رهایش آنزیم L- آسپاراژیناز نوترکیب خالص شده از سودوموناس

 «سودابه ایرانی نسب» دانشجوی دکتری

«محمد دیناری» از دانشگاه صنعتی اصفهان در رشته شیمی استاد رساله دکتری با طرح طراحی سنتز و مشخصه یابی پلیمرهای الی متخلخل مغناطیسی جدید به‌منظور حذف فلزات سنگین و پساب‌های رنگی

«نازنین طاهری» دانشجوی دکتری

«علیرضا عباسی» از دانشگاه تهران در رشته شیمی استاد رساله دکتری با طرح اصلاح پسا سنتزی چارچوب های فلز آلی پایدار MIL و UIO و کاربرد فوتو کاتالیزی آنها تحت نور مرئی

 «مهدیه سادات حسینی» دانشجوی دکتری

همچنین «یاسر عبدی»، «علی اصغر انصافی» و «مسعود امانلو» نیز به عنوان سه داور برگزیده این نشست معرفی شدند.