تحلیل کلان روندهای جهانی و روندهای آینده ایران برای برنامه هفتم توسعه

‌‌‌‌‌‌‌دکتر قاسم آزادی احمدآبادی ------------زمان مطالعه ۲ دقیقه‌‌‌‌‌‌‌

مرکز پژوهش‌های مجلس طی گزارشی پژوهشی به تحلیل کلان روندهای جهانی و روندهای آینده ایران برای برنامه هفتم توسعه پرداخته است. بررسی این گزارش به‌منظور کسب شناخت و آگاهی محققان حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و… از روندهای آینده ویژه کشور ایران و هدایت فعالیت‌های پژوهشی خود در این راستا ارزشمند خواهد بود.

برنامه هفتم توسعه، اولین برنامه توسعه جمهوری اسلامی ایران در گام دوم انقلاب و در قرن پانزدهم هجری شمسی است. با توجه به تغییرات و تحولات شتابان جهانی و ایران در آینده، برنامه هفتم توسعه باید آینده‌نگرانه و مبتنی بر فرصت‌های جهانی و ظرفیت‌های ملی باشد. بر این اساس در این گزارش کلان روندهای جهانی و روندهای آینده ایران، مورد توجه قرار گرفته است. جمعیت شناختی، فرهنگی، اجتماعی، علم و فناوری، اقتصادی، انرژی، امنیتی و سیاسی، تغییرات اقلیمی و روندهای منطقه‌ای بین‌المللی ازجمله روندهای آینده ایران است که برمبنای نظرات خبرگان و اسناد آینده‌نگرانه ارائه شده است.

جمعیت‌شناختی: کشور ایران در حوزه جمعیت‌شناختی با روندهای مهمی شامل افزایش امید به زندگی، کاهش میزان باروی و مرگ‌ومیر، افزایش مهاجرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، تغییرات ساختار سنی جمعیت و پنجره جمعیتی و میانسالی و ورود غالب افراد به دوره سنی ۴۰ تا ۵۰ سال، گسترش شهرنشینی، افزایش شهرهای کوچک و متوسط در ایران و افزایش حاشیه‌نشینی و زاغه‌نشینی روبرو است و این روندها آینده ایران را با تغییرات جمعیتی جدی مواجه خواهد کرد.

فرهنگی: در این حوزه روندهای تأثیرگذاری شامل رشد محلی‌گرایی، معنویت‌گرایی، رشد گرایش به رویکردهای جایگزین (مانند پزشکی جایگزین، آموزش جایگزین)، افزایش اوقات فراغت، بازی وارسازی، رشد گسترده صنعت فرهنگ و سرگرمی، شکل‌گرفتن نهادهای شبه خانواده و تجرد قطعی، رشد فردگرایی، شکاف دیجیتال و گسست نسلی، ظهور هویت‌های نوظهور، مناسک‌گرایی، معناجویی، سیمای آینده فرهنگی ایران را تغییر خواهد داد.

اجتماعی: در بخش اجتماعی با روندهایی مانند رشد بی‌اعتمادی به ساختارهای اجتماعی، گسترش نوآوری‌های اجتماعی، افزایش نقش گروه‌ها یا جتماعی و مردمی در تحرکات اجتماعی، اقتصاد پایه شدن همه فعالیت‌ها و در عین حال افزایش فعالیت‌های داوطلبانه، رشد آسیب‌های اجتماعی، کاهش سرمایه اجتماعی، رشد مهاجرت متخصصان و کاهش کیفیت وکمّیت نیروی انسانی، الگوهای جایگزین تعلیم و تربیت، عدم تعادل منطقه‌ای، افزایش حضور زنان در عرصه‌های مدیریتی، کسب وکارها و فعالیت‌های علمی، تصویر آینده اجتماعی را متفاوت خواهد کرد.

علم و فناوری: رشد فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات به ویژه در حوزه بیگ دیتا، واقعیت افزوده، اینترنت اشیا، توسعه فناوری نانو و زیست فناوری، فناوری‌های شناختی، فناوری‌های همگرا، توسعه فناوری‌های نرم و فناوری‌های مرتبط با صنایع خلاق و فرهنگی، شکاف دیجیتال و گسترش دمکراسی الکترونیکی ازجمله روندهای فناورانه راهبردی ایران هستند.

اقتصادی: ایران در حوزه اقتصادی با روندهایی از قبیل رشد نقدینگی، رشد نوسانی اقتصاد با متوسط پایین، تنگنای مالی و بودجه‌ای دولت، تداوم بحران اشتغال، کاهش قدرت خرید خانوارهای ایرانی، چرخش به اقتصاد منطقه‌ای، سیاست همسایگی و توسعه اقتصاد فراسرزمینی، اقتصاد پلتفرمی و گسترش اقتصاد اشتراکی مواجه خواهد شد.

انرژی: وابستگی فناوری، خام‌فروشی و آسیب‌پذیری بخش انرژی به تحریم، امنیت پایین انرژی، مدیریت ناصحیح مصرف، بهره‌وری پایین انرژی، و ناترازی عرضه و تقاضای انرژی به‌ویژه در بخش گاز مهم‌ترین روندهای انرژی ایران هستند.

امنیتی و سیاسی: ژئوپلیتیکی متغیر و ناپدار منطقه، افزایش تهدیدات امنیت ملی از طریق فضای مجازی و گسترش آشوب‌ها و ناپایداری‌های اجتماعی و سیاسی و تبدیل آن از گروهی به شبکه‌ای از روندهای کلیدی آینده ایران در حوزه امنیتی است.

تغییرات اقلیمی: فرسایش خاک و گسترش بیابان، آلودگی هوا به ریزگردها، جنگل‌زدایی، تشدید غلظت گازهای گلخانه‌ای، افزایش دفعات و شدت رویدادهای آب‌و‌هوایی شدید نظیر سیل، کمبود آب، مهاجرت‌های زیست محیطی ازجمله مهمترین روندهای زیست محیطی ایران هستند.

روندهای منطقه‌ای بین المللی: در بخش بین‌الملل شاهد روندهایی مانند عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی، تغییر ائتلاف‌های سنتی و ایجاد ائتلاف‌های نوین در منطقه، افزایش نقش مردم و افکار عمومی منطقه در سیاستگذاری کشورها، بلوک‌بندی بیشتر جهان و فاصله زیاد بلوک بندی‌ها، تغییر مناسبات سیاسی ایران و آسیای میانه، شکل‌گیری الگوهای ناپایدار همکاری، رقابت و نزاع و افزایش رقابت‌های قدرت‌های منطقه‌ای، ظهور الگوهای جدید درگیری با هدف فرسایش رقبا در منطقه، تلاش دشمنان برای تنهاسازی استراتژیک ایران است.

منبع