معرفی بی‌مهرگان خاک‌زی به عنوان شاخصی برای اندازه‌گیری تاثیر کاربری اراضی

به گزارش روابط‌عمومی بنیاد ملی علم ایران (INSF)، جنگل‌ها و منابع طبیعی و جاندارانی که در این زیست‌بوم زندگی می‌کنند، از اولویت­‌های تحقیقاتی پژوهشگران است و بنیاد ملی علم ایران هم از طرح‌های در این زمینه حمایت می‌کند.

صابری پیروز با مدرک دکتری تخصصی محیط زیست، تنوع زیستی از دانشگاه شهید بهشتی درباره این طرح توضیح داد: خاک یکی از متنوع‌ترین زیستگاه‌ها روی زمین است. در دهه‌های اخیر فعالیت‌های انسانی توانایی خاک را در فراهم کردن عملکرد‌های متنوع با اختلال روبرو کرده است. فعالیت انسان روی خاک، سطح باروری آن را کاهش داده، آن را آلوده کرده و به شدت مورد استفاده قرار داده است.

وی افزود: شمار زیادی از مطالعات نشان داده است که موجودات زنده ریز موجود در خاک نسبت به سایر مواد تشکیل‌دهنده خاک سریع‌تر به تغییرات خاک پاسخ می‌دهند. بیش از دو میلیون گونه‌های جانوری در روی زمین تاکنون شناسایی شده است که از این میان درصد بالایی از آن را بی‌مهرگان شامل می‌شوند.

وی اضافه کرد: به‌طور کلی بی‌مهرگان در جهان از نظر تنوع و عملکرد بر اکوسیستم‌ها حکومت می‌کنند. به همین دلیل است که دانشمندان همواره خواستار ارزیابی این بخش ارزشمند از تنوع زیستی و اثرات اکوسیستمی آن شده‌اند.

صابری پیروز در ادامه گفت: جنگل‌ها یکی از مهم‌ترین اکوسیستم‌ها در سراسر جهان هستند که همواره از فرسایش خاک، رانش زمین و سیل جلوگیری می‌کنند و همچنین تأثیر مثبتی بر آب و هوای مناطق اطراف خود دارند. در دهه‌های اخیر مساحت شمار زیادی از مناطق جنگلی در سراسر جهان به طرز چشمگیری کاهش یافته است.

وی تصریح کرد: فعالیت‌های انسانی روی تنوع زیستی و عملکرد این اکوسیستم‌ها تأثیر گذاشته است. به عنوان مثال جنگل­‌های منحصر به فرد هیرکانی که در شمال ایران واقع هستند، در دهه­‌های اخیر با کاهش وسیعی اراضی جنگلی به سبب تغییر کاربری اراضی روبرو شده­‌اند.

 این محقق و پژوهشگر در ادامه بیان کرد: جنگل­‌های هیرکانی باقیمانده­ جنگل­‌هایی هستند که در عصر سنوزوئیک سراسر اوراسیا را پوشانده بود و درسال ۲۰۱۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این جنگل­‌ها به عنوان مرکز مهمی برای تنوع گونه­‌های بوم‌­زاد انحصاری و پنهان به شمار می‌روند.

وی در ادامه بیان کرد: با توجه به اینکه روابط بین تنوع گونه­‌ای و فراوانی بزرگ بی­‌مهرگان خاک­‌زی، ساختار جنگل و دستکاری­‌های انسانی در جنگل­‌های هیرکانی کم­تر مورد توجه قرار گرفته است، از‌این‌رو هدف از این مطالعه، شناسایی تنوع زیستی بزرگ بی­‌مهرگان خاک­‌زی جنگل­‌های هیرکانی با روش­‌های مولکولی بارکدینگ و متابارکدینگ و مقایسه ساختار جوامع بزرگ بی­‌مهرگان خاک­‌زی در مناطق دست‌کاری شده­ انسانی و مناطق بکر و دست‌نخورده در جنگل­‌های هیرکانی بود. همچنین در این پژوهش به بررسی نقش پوشش گیاهی جنگل­‌های دست کاشت در حفاظت از تنوع و جوامع این جانواران پرداخته شده است.

صابری پیروز تصریح کرد: این مطالعه نشان داد که نتایج مطالعات ژنتیکی، تنوع قابل ملاحظه­‌ای را از بزرگ ­بی­‌مهرگان خاک­‌زی ارائه می‌­‌دهد. اگرچه در روش­‌های مولکولی به دلیل فقدان وجود داده­‌های ژنتیکی جامع دربانک‌های اطلاعاتی چالش­‌هایی وجود دارد، اما دراین مطالعه استفاده از ابزار ژنتیکی کارآمد ارزیابی شد.

وی ادامه داد: همچنین نتایج این مطالعه نشان داد که علی‌رغم تغییرات مشاهده شده در ترکیب جامعه، ثبات در کل جمعیت بزرگ ­بی­‌مهرگان خاک­‌زی بین دو نوع زیستگاه می‌‌تواند نشان‌دهنده آن باشد که جنگل­‌هایی که بیش از ۲۰ سال گذشته جنگل‌زدایی شده و با درختان ثانویه جایگزین شده­‌اند، زمان کافی برای بازیابی داشته­‌اند. همچنین در این پژوهش نقش کاشت پوشش گیاهی متنوع و بومی در حفظ تنوع بزرگ ­بی­‌مهرگان خاک­زی برجسته شد.

صابری پیروز در پایان خاطر نشان کرد: با توجه به کاهش قابل توجه جنگل­‌های هیرکانی، به ویژه در دهه­‌های اخیر، جمع‌آوری اطلاعات جامع در مورد تأثیر آشکار اختلالات انسانی بر موجودات زنده خاک برای رسیدگی به مسائل حفاظتی ضروری است.