آشنایی با شعر شیعی در عصر صفویه و قبل از آن

به گزارش روابط‌عمومی بنیاد ملی علم ایران (INSF)، تاریخ ایران و اسلام از ابعاد گوناگون قابل‌ بررسی است و در این میان، اشعار هم یکی از این ابعاد را تشکیل می‌دهد. بررسی اشعار تاریخی در قالب طرح‌های تحقیقاتی، توسط محققان انجام می‌شود و بنیاد ملی علم ایران هم از این طرح‌ها حمایت می‌کند.

«تحلیل گونه‌های شعر شیعی در عصر صفوی» عنوان طرحی است که اکرم کرمی در قالب پسادکتری با راهنمایی زهرا پارساپور به انجام رسانده است و بنیاد ملی علم ایران هم از این طرح حمایت کرده است.

کرمی با مدرک دکتری تخصصی زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تربیت‌مدرس درباره این طرح توضیح داد: یکی از شاخه‌های شعر فارسی، «شعر شیعی» است. پژوهشگران و نویسندگان در این عرصه تعریف‌های گوناگونی ارائه داده‌اند اما می‌توان گفت که «شعر شیعی» مجموعه اشعاری است که شاعران شیعی در رثا و وصف پهلوانی‌ها، شجاعت‌ها و مدح و منقبت حضرت محمد (ص)، اهل‌بیت (ع)، یاران، سرداران بزرگ تشیع یا در راستای حوادث بزرگ سیاسی - فرهنگی و اجتماعی شیعیان و هجو دشمنان تشیع و در راه تبلیغ این مذهب سروده شده باشد.

وی افزود: شاعرانی که در این راه گام برمی‌دارند، ضمن بیان عواطف و احساسات خود تلاش می‌کنند نگرش‌ها، اندیشه‌ها، باورهای تاریخی و فرهنگی خود را در شعر نیز متجلی کنند. ازاین‌رو نام‌گذاری بعضی از انواع ادبی شعر شیعی، بر اساس وقایع تاریخی و ماجراهایی است که به مذهب تشیع منسوب است. به‌عنوان‌مثال «ساقی‌نامه‌ها» که در شعر فارسی نمونه‌های فراوانی دارند، در «شعر شیعی» معنا و مفهوم ویژه‌ای پیدا می‌کنند و به شأن و منزلت حضرت علی (ع) مربوط می‌شوند.

این محقق و پژوهشگر در ادامه بیان کرد: «مناقب‌نامه‌ها» نیز یکی دیگر از انواع ادبی شعر شیعی است. این انواع ادبی، بخش چشمگیری از ادبیات آیینی را از قرن چهارم تا زمان معاصر دربرگرفته است. منقبت‌سرایی در گستره زمان و زبان فارسی، فرازوفرودهایی را پشت سر گذاشته و در هر دوره تاریخی با توجه به اوضاع سیاسی و فرهنگی اجتماع، در شکل دیگری خود را نشان می‌دهد.

وی اضافه کرد: «ولایت‌نامه‌ها» هم یکی دیگر از انواع ادبی شعر شیعی محسوب می‌شود و شاعر در «ولایت‌نامه‌» ابتدا به مدح و ثنای حضرت علی (ع) می‌پردازد و به فضائل و مناقب این مقام بزرگ اشاره می‌کند و حکایتی از کرامات یا معجزات این امام نقل می‌کند.

کرمی تصریح کرد: همان‌طور که بیان شد، شعر شیعی انواع و قالب‌های مختلفی دارد که در این طرح به بررسی آن‌هاپرداخته شده است. غدیریه، معجزه‌نامه، حماسه‌های مذهبی از دیگر انواع آن است و ازآنجاکه شعر شیعی یکی از بخش‌های کمتر پرداخته شده در ادبیات فارسی است، لزوم انجام این طرح پژوهشی به‌شدت، احساس می‌شد.

کرمی ادامه داد: حدومرز شعر شیعی در جریان شعر فارسی به دلیل گستردگی و تنوع مضامین در حوزه ادبیات دینی مشخص نیست و به همین دلیل برای این تحقیق، حتی جستجو در آثار خطی به‌جامانده از شاعران این عرصه هم انجام شد.

این محقق و پژوهشگر در پایان خاطرنشان کرد: شناسایی معرفی و تحلیل گونه‌های شعر شیعی در عصر صفوی، مقایسه این اشعار قبل و بعد از دوران صفویه، از جمله اهداف مهم این طرح بود که خوشبختانه توانستیم به آن دست پیدا کنیم.