گفت‌وگوی تفصیلی با رئیس کرسی مولوی‌پژوهی؛
طراحی سامانه جامع مولوی‌پژوهی و ترویج داستان‌های مثنوی در کودکان
به گزارش روابط‌عمومی بنیاد ملی علم ایران (INSF)، کرسی‌های علمی در بنیاد ملی علم ایران با هدف توجه و تمرکز به موضوعات مهم و چالشی در جامعه ایجاد شده‌اند. به همین منظور و در راستای تحقق اهداف سند چشم انداز بیست ساله کشور، نقشه جامع علمی کشور و اجرای قانون برنامه‌های توسعه کشور، اعطای کرسی پژوهشی در دستور کار بنیاد برای ارائه تسهیلات و حمایت قرار گرفته است.
کرسی پژوهشی را می‌توان اعتبار پژوهشی دانست که در راستای اهداف بنیاد و برای اجرای یک برنامه راهبردی تحقیقاتی متشکل از مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و پروژه‌های هدفمند به پژوهشگران ممتاز حقیقی ایرانی مقیم ایران تخصیص پیدا می‌کند.
کمک به ایجاد ظرفیت‌های جدید تحقیقاتی برای پژوهشگران جامع‌نگر و آینده‌نگر، بهره‌برداری مؤثر از ظرفیت‌های بالقوه پژوهشگران بر‌جسته کشور، کمک به نگهداشت سرمایه‌های انسانی پژوهشی و جذب پژوهشگران فرهیخته ایرانی مقیم خارج از کشور به داخل از جمله اهداف اعطای کرسی پژوهشی است.
همچنین بنیاد ملی علم ایران برای حمایت از پژوهش‌های کاربردی و پژوهش‌های پایه در مرز‌های دانش منطبق با اولویت‌های ملی، کمک به ایجاد محیط‌های علمی پویا و مولد علم در سطح کشور و کمک به تعامل مؤثر پژوهشگران با نیاز‌های جامعه اقدام به اعطای چنین حمایت‌هایی کرده است.
یکی از کرسی‌های فعال بنیاد ملی علم ایران، کرسی مولوی‌پژوهی است که تلاش می‌کند چهره مولانا را به عنوان یک شخصیت مهم ادبی و فرهنگی و تاریخی ایرانی به جهان و البته مردم سرزمین‌مان معرفی کند. برای آشنایی بیشتر با این کرسی با سید علی اصغر میرباقری فرد صاحب کرسی مولوی‌پژوهی بنیاد ملی علم ایران به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه، مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
در ابتدا درباره شروع همکاری‌تان با بنیاد ملی علم ایران در زمینه مولوی‌پژوهی توضیح دهید؟
میرباقری فرد: سال ۹۳ از طرف بنیاد ملی علم ایران با من تماس گرفته شد و طی جلسه‌ای با که بنده داشتند، متوجه شدم این جلسات برای این است که کرسی مولوی‌پژوهی فعال شود.
پیش از این و از سال ۱۳۸۳ در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، قطب علمی تحقیق در متون حکمی و عرفانی تشکیل شده بود و در دوره‌های بعدی این عنوان به قطب علمی پژوهش بنیادی و کاربردی در حوزه ادب عرفانی تغییر کرد.
به سبب برنامه‌محوری و گروهی فعالیت‌کردن در آن قطب‌های علمی، برنامه‌های فرهنگی و ادبی، رصد و ارزیابی می‌شد و خوشبختانه توانستیم زیرساخت‌هایی را فراهم کنیم و آرام آرام به سمت تخصصی‌تر کردن فعالیت‌ها گام برداشتیم. در ادامه به این نتیجه رسیدیم که عرصه ادبیات عرفانی وسیع است و باید روی شخصیت‌های شاخص بیشتر تمرکز کنیم. همین پژوهش‌ها سبب شد موضوع فعال‌کردن کرسی مولوی‌پژوهی مطرح شود و این کرسی نیز از سال ۹۵ فعال شد. البته پیش از این کرسی‌ها ۵ ساله به اساتید داده می‌شد ولی در حال حاضر ۴ ساله شده است.
طرح‌های کرسی را بیشتر شرح دهید؟
میرباقری فرد: طرحی که برای کرسی داریم، حاصل مطالعات ۲۰ ساله است. برنامه‌محوری در قطب علمی به ما کمک زیادی کرد وقطب‌های علمی از نهاد‌های علمی موفق بود که در وزارت علوم فعال شد و به ما در منسجم کردن اطلاعات، نوآوری و توجه به مسائل جامعه و داشتن رویکرد گروهی کمک زیادی کرد.
تعاملات بین‌المللی با کشور‌های اروپایی
ما توانستیم تعاملات بین‌المللی را بر این اساس افزایش دهیم و با کشور‌های اروپا، منطقه بالکان، ترکیه، بوسنی و شبه قاره هند ارتباطاتی گرفتیم.
همچنین با آسیای دور مانند دانشگاه مطالعات خارجی ژاپن چند فعالیت مشترک داشتیم و به طور مثال تحقیقاتی درباره روح‌الارواح داشتیم.
در کرسی مولوی‌پژوهی چه فعالیت‌هایی در عرصه بین‌الملل انجام شده است؟
میرباقری فرد: در کرسی مولوی‌پژوهی، فعالیتی را با انتشارات راتلج که یکی از انتشارات مشهور دنیا محسوب می‌شود و آثار ادبی شاهکار را منتشر می‌کند و در لندن و امریکا مستقر است، داشته‌ایم.
کمک به شناخت مولوی در سراسر جهان
همان طور که می‌دانید، مولوی در دنیا یکی از مشهورترین چهره‌های دنیا محسوب می‌شود. خوب به خاطر دارم که جوان لاغر اندام زردمویی در دانشگاه منتظر من بود. او گفت که لهستانی الاصل هستم و ادبیات فلسفه می‌خوانم و با گزیده غزلیات شمس، با مولوی آشنا شدم و به دنبال مطالعه تخصصی در این حوزه هستم. این جوان به مدت دو سال، در کنار من با مولوی آشنا شد و پس آن هم توانست در کمبریج در رشته مرتبط با این حوزه، مدرک کارشناسی ارشد دریافت کند.
تفاوت مولوی با کتاب ملت عشق، از زمین تا آسمان
مولوی اصلی با آنچه در کتاب‌هایی مثل ملت عشق تعریف می‌شود تفاوت زیادی دارد.
یکی از مواردی که در کرسی مولوی پژوهی مورد بررسی قرارگرفت این فرضیه بود که مولوی پس از دیدار با شمس، بیشتر از وی تأثیر می‌گرفت و به اصطلاح یک روح در دو بدن بودند، این دست از موضوعات در قالب چند طرح پژوهشی در این کرسی، مورد بررسی قرار گرفت.
همین موضوعات سبب شد که طرحی را پیشنهاد دهیم که در چند ساحت در حوزه مولوی‌پژوهی را بررسی کنیم و به ارتقای بنیاد‌های علمی و تخصصی در حوزه پژوهش‌های مولوی کمک کنیم.
ما در این باره نیاز داریم که سنت عرفانی، مشرب عرفانی و آثار و زبان عرفانی مولانا را بررسی کنیم و موضوعات زیادی در این حوزه مغفول مانده است.
با بررسی‌های دقیق صورت گرفته، متوجه کاستی‌ها و مشکلات شدیم و بنابراین در طرح‌های کرسی، بخشی آورده شده است که کرسی باید بستری فراهم کند تا در مسیر ارتقای بنیان‌های پژوهشی بتواند افق‌های تازه‌ای را باز کند.
تلاش برای شناسایی ابعاد مختلف شخصیت مولانا
باید متوجه شویم که از مولانا به عنوان یکی از بزرگترین سرمایه‌های علمی فرهنگی و ادبی چه طور استفاده کنیم؟
در تکریم و بزرگداشت این شخصیت‌ها با این الگو جلو می‌رویم که شخصیت مشهوری به نام جلال الدین محمد بلخی از صاحب‌نامان ایرانی است و به روایت زندگی وی با ویژگی‌هایش می‌پردازیم. البته که این گونه معرفی‌ها خوب است اما بیشتر پژوهش‌های انجام شده در این مسیر و به این شکل بوده که به هیچ وجه کافی نیست.
پرهیز از نمایش ویترینی مولوی
اگر به همین حد در بزرگداشت و معرفی شخصیت‌ها اکتفا کنیم تنها یک تصویر نمایشگاهی و ویترینی ارائه دادیم. مولانا و آثارش فقط برای آن قرن نبوده و مثنوی مولانا که آن را قرآن عجم می‌خوانند، فقط برای آن نسل و آن قرن نبوده است. فعالیت بزرگتر و صحیح‌تر این است که متوجه شویم مولوی قرن هفتم را چطور می‌توانیم مولوی قرن پانزدهم هجری قمری کنیم؟
باید مولوی را در زندگی اقشار جامعه بیاوریم. در منظومه فکری، مولانا را مانند یک معدن بدانیم که گرچه مواد اولیه در آن هست اما خام است و امروز مخاطبان اگر بخواهند آن را دریابند باید این مواد خام، فرآوری شود و تبدیل به محصولات و بسته‌های فرهنگی شود که بتواند هر علاقه‌مندی در داخل و خارج از کشور، متناسب با نوع نیاز و متناسب با میزان فهم از آن استفاده کند.
بازسازی چهره مولوی برای کودکان
ما می‌توانیم چهره و آرای مولوی را برای کودکان بازسازی کنیم. اگر این فعالیت را انجام دادیم، می‌توان گفت مقام مولانا را به درستی تکریم کردیم.
این موضوعات از مهمترین کار‌های ضروری در حوزه شخصیت‌شناسی است، که باید انجام بگیرد.
در شناسایی منابع، فعالیت‌های خوبی صورت گرفته است ولی مهندسی این طرح، هنوز مغفول مانده است. مهندسی به این معنی است که ما آثار مولانا را بخوانیم و متوجه گفته‌های مولانا شویم تا به شناخت منابع اولیه دست پیدا کنیم. سپس این داده‌ها را طبقه‌بندی کنیم و در ادامه به دنبال پیداکردن جامعه هدف، مخاطبان و نیاز‌های آنان باشیم. بر همین اساس، داده‌ها را فراوری علمی کنیم تا بتوانیم نیاز جامعه را برطرف کنیم.
فعالیت‌های کارگروه کودک و نوجوان کرسی
کارگروه‌هایی را در کرسی تعیین کردیم که یکی از این کارگروه‌ها، کارگروه کودک و نوجوان است که البته در ایام کرونا، تعدادی تولیدات تصویری و انیمیشن در کرسی و با کمک بنیاد ملی علم ایران، انجام شد. در این انیمیشن‌ها آموزش و اطلاعات لازم به کودکان و نوجوانان داده می‌شد.
همچنین تألیف و نشر کتاب‌های اقتباسی و برگزاری کارگاه‌ها هم در این کارگروه انجام شد.
ترویج چهره واقعی مولانا در سطح جهان
علاوه بر این، رویکرد ترویج چهره واقعی مولانا در سطح بین‌المللی و ایجاد شبکه بین‌المللی‌سازی را هم دنبال کردیم که خوشبختانه، این فعالیت بسیار گسترده شده است.
سال گذشته قرار بود چهارمین همایش بین‌المللی مولوی پژوهی را برگزار کنیم اما این امکان در ۶ ماهه دوم سال، میسر نشد. در سال ۹۹ این همایش برگزار شد و تقریباً ۲ ماه کامل، هر هفته، هفته‌ای ۳ تا ۴ روز، نشست‌ها برگزار می‌شد و ۶۵ استاد داخلی و خارجی در این نشست‌ها شرکت می‌کردند.
فعال‌شدن دفتر کرسی مولوی‌پژوهی در بالکان
در حال حاضر دفتر کرسی را در دانشگاهی در بالکان فعال کردیم و یکی از اساتید این دانشگاه به نام منیر برکیس مسئول دفتر مولوی‌پژوهی است و به زبان بوسنیایی، تحقیقات روی مولوی انجام می‌شود.
همچنین در ژاپن، در حال حاضر داستان‌های مثنوی به زبان ژاپنی، زیر چاپ است. در استرالیا، چین و اروپا در بخش‌های مختلف، در حوزه‌های گوناگون فعالیت داشتیم.
طراحی سامانه جامع مولوی‌پژوهی
دستاورد‌های کرسی هم در بخش نوآوری‌های علمی و هم در بخش کارگروهی و رویکرد بین‌المللی پربار بوده است. دوره این کرسی در بنیاد به اتمام رسیده است اما از دل همین کرسی، سامانه جامعی طراحی شده است که ما بتوانیم مرجعیت ایران را در حوزه مولوی‌پژوهی از طریق فضای مجازی احراز کنیم تا سایر کشور‌ها، با فعالیت علمی و تحقیقاتی و نه با شعاردادن، متوجه شوند که مولانا متعلق به کشور ایران است.
این سامانه، مولوی‌پژوهان را در سراسر دنیا ساماندهی می‌کند و کتابخانه مولوی‌پژوهی کاملی هم دارد که به صورت جامع و کامل با شیوه‌های فناورانه در اختیار علاقه‌مندان قرار دارد.
موزه مولوی و اولویت‌های مولوی‌پژوهی هم در این سامانه وجود دارد و به سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی در حال طراحی است.
می‌توان گفت که این سامانه یک دانشنامه کلی مولوی در این سامانه طراحی شده است که به پیشنهاد بنیاد ملی علم ایران انجام شده است و قرار است سایر نهاد‌ها نظیر وزارت علوم هم کمک کند تا هر چه سریعتر این سامانه راه‌اندازی شود.
سروش
ایتا