گفتوگوی تفصیلی با ستاره صفوت؛
در کارگروه پزشکی و میان‌گروهی چه می‌گذرد؟ / از زخم پوش‌ها تا دستگاه تصفیه آب؛ خروجی طرح‌های محققان
به گزارش روابط‌عمومی بنیاد ملی علم ایران(INSF)، یکی از کارگروه‌های فعال بنیاد ملی علم ایران که تاکنون توانسته از طرح‌های پژوهشی، رساله دکتری و پسا دکتری حمایت‌های مناسبی داشته باشد، کارگروه علوم پزشکی و میان‌گروهی است. می‌توان گفت که کارگروه پزشکی از اولین کارگروه‌هایی است که پس از تأسیس بنیاد ملی علم ایران، در سال ۱۳۸۴ تشکیل شد و فعالیت خود را از همان روز‌های آغازین تأسیس بنیاد، شروع کرد. این کارگروه به بررسی مسائل علوم پایه پزشکی و بالینی می‌پردازد و بر مشکلات شایع و روز کشور تمرکز دارد تا با حمایت از محققان این حوزه، گامی اساسی در جهت شناخت بیماری‌ها، پیشگیری، تشخیص و درمان‌های جدید و استراتژی‌های جدید درمانی بردارد.
علاوه بر این کارگروه، کارگروه میان‌گروهی نیز از سال ۱۳۸۳ فعالیت خود را با حمایت از توسعه پژوهش‌های میان‌رشته‌ای و میان‌گروهی در حوزه علوم تجربی آغاز کرد. این کارگروه، علاوه بر تعیین عرصه‌های اولویت‌دار بنیاد براساس اسناد بالادستی و نیاز کشور، به بررسی و ارزیابی طرح‌های پژوهشی پژوهشگران با موضوعات بین‌رشته‌ای نیز، می‌پردازد. اعضای این کارگروه را هم برجسته‌ترین اساتید و اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های برتر کشور در رشته‌های مهندسی پلیمر، مهندسی بافت، مهندسی پزشکی، داروسازی، توانبخشی، محیط زیست تشکیل می‌دهند.
برای آشنایی بیشتر با این کارگروه‌ها و فعالیت‌هایی که طی سال‌های اخیر انجام داده‌اند با ستاره صفوت دبیر کارگروه پزشکی و میان‌گروهی به گفت وگو نشستیم. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:
در ابتدا خودتان را معرفی کنید و شروع همکاری‌تان با بنیاد ملی علم ایران را شرح دهید؟
صفوت: من ستاره صفوت، پزشک متخصص کودکان هستم و حدود ۸ سال است که با بنیاد ملی علم ایران همکاری دارم. پیش از این دبیر کارگروه میان‌گروهی بودم که پس از مدتی کارگروه پزشکی هم به آن اضافه شد.
آیا فعالیت کارگروه میان‌گروهی، بین رشته‌ای است؟
صفوت: کارگروه میان‌گروهی، در ابتدا طرح‌های میان‌رشته‌ای مانند فنی مهندسی، شیمی و زیست را هم مورد بررسی قرار می‌داد ولی در حال حاضر، وجود کارگروه میان‌گروهی به این معنی نیست که چند رشته را با هم پوشش دهد چرا که این کارگروه، بیشتر شاخه‌ای از کارگروه پزشکی است و در واقع میان‌گروهی پزشکی محسوب می‌شود.
اکثر طرح‌های این کارگروه، طرح‌هایی در حوزه شیمی دارویی، دارو‌های ضد سرطان و آلزایمر و ام اس است. همچنین، طرح‌های مهندسی بافت، اروتز و پروتز را نیز شامل می‌شود. پیش از این بنا بود که این کارگروه با کارگروه پزشکی هم ادغام شود که تا سال ۱۴۰۱ انجام نشد.
بیشتر روی کدام رشته‌ها و شاخه‌های پزشکی متمرکز فعالیت می‌شود؟
صفوت: کارگروه علوم پزشکی، دارای یک شاخه علوم پایه و یک شاخه بالینی است. می‌توان گفت که میزان و تعداد طرح‌های بالینی به حدی پایین است که تقریباً در این شاخه طرحی نداریم؛ چرا که متخصصان بالینی، به سبب فعالیت در بیمارستان و کلینیک و آزمایشگاه، فرصت زیادی برای تحقیقات این چنینی ندارند و با این مقدار بودجه‌ها، هم فعالیت‌های بالینی، به راحتی امکان‌پذیر نیست. لذا اکثر طرح‌ها در حوزه علوم پایه هستند و در زمینه‌هایی نظیر فیزیولوژی، ژنتیک، ایمونولوژی و بیوشیمی و پزشکی مولکولی است.
میزان طرح‌های دریافتی در این دو کارگروه چگونه است؟
صفوت: در سال‌های گذشته، افت تعداد طرح داشتیم که همه‌گیری کرونا، یکی از دلایل آن بود با وجود آنکه کارگروه پزشکی با بودجه بیشتری نسبت به کارگروه میان‌گروهی فعالیت می‌کرد اما کرونا و میزان بودجه‌های مصوب پایین در سال ۱۴۰۱، موجب کاهش میزان طرح‌ها شده بود. متأسفانه در سال گذشته، افزایش بودجه چشمگیری نسبت به سال ۱۴۰۰ نداشتیم و برای اساتید تا سقف ۶۰ میلیون تومان، برای افراد با مرتبه علمی دانشیار و استادیار بین ۳۰ تا ۵۰ میلیون تومان بودجه تخصیص می‌دادیم.
البته در همان سال گذشته، در پسا دکتری، به پژوهشگر مبلغ ۱۴۰ میلیون تومان و ۱۰ میلیون تومان به استاد راهنما و بین ۵ تا ۲۰ میلیون تومان برای امکانات و تجهیزات داده می‌شد که می‌توان گفت نسبت به سایر قالب‌های پژوهشی، در همان سال رشد خوبی از لحاظ بودجه داشتند.
هزینه‌های گزاف تحقیقات علوم پزشکی
طرح‌های کارگروه علوم پزشکی، نیازمند کیت‌های آنتی‌بادی و بررسی مولکولی هستند که به طور قطع هزینه‌های گزاف دارد و این بودجه در سال گذشته، چون تغییری نکرده بود، میزان طرح‌های دریافتی هم به همین دلایل، کاهش یافت.
پیش از این، هر سال افزایش بودجه داشتیم و خوشبختانه امسال نیز با توجه به تغییرات در سیاست‌گذاری‌ها، شاهد افزایش چشمگیر بودجه هستیم که همین امر می‌تواند برای افزایش تمایل محققان برای ارسال طرح کمک‌کننده باشد.
در هر کارگروه، کدام رشته‌ها و موضوعات خاص، بیشتر مورد بررسی محققان قرار می‌گیرد؟
صفوت: در کارگروه میان‌گروهی، طرح‌های مرتبط با دارو و سنتز دارو بیشترین متقاضی را دارند. در یکی از همین طرح‌ها، یک محقق، دستگاه تصفیه آبی ساخته بود که می‌توانست، آب‌های مصرف شده در شست وشو را با صرفه‌جویی ۹۰ درصد وارد چرخه استفاده در مصارف دیگر کند.
تولید زخم پوش‌ها، رکورد دار تحقیقات پژوهشگران
همچنین، تولید زخم پوش‌ها برای سوختگی و زخم‌های دیابتی در زیرگروه مهندسی بافت و استخوان نیز بیشترین رکورد را دارد.
در این سال‌ها، طرحی بوده است که به نظرتان جالب، مفید و کاربردی باشد؟
صفوت: به یاد دارم محققی از اصفهان، یک ژنراتور برق و یک باتری مخصوص تجهیزات پزشکی تولید کرده بود که برای صرفه‌جویی در مصرف برق تجهیزات پزشکی اهمیت ویژه‌ای داشت. خوشبختانه این محقق توانست به این تولیدات را مرحله تجاری‌سازی نیز برساند.
طرح‌های کرونایی در روز‌های همه‌گیری، اولویت اول در بنیاد ملی علم ایران
در کارگروه پزشکی، عمدتاً در گروه فیزیولوژی و علوم شناختی طرح داریم. البته در ایام پاندمی کرونا، طرح‌ها به سمت درمان و تشخیص این ویروس جهت دهی پیدا کرد و طرح‌های زیادی در زمینه ساخت کیت‌های تشخیصی و دارو‌های درمان کرونا و تولید واکسن کرونا به سامانه ارسال شد و این طرح‌ها نیز از حمایت‌های ویژه بنیاد ملی علم ایران در قالب فراخوان ویژه استفاده کردند.
محققان مورد حمایت بنیاد با اساتید خارجی در انجام طرح‌های تحقیقاتی همکاری دارند؟
صفوت: فرایند همکاری با اساتید خارجی، به جهت تبادل و گفتوگوی مکتوب، یک فرایند زمان‌بر است؛ اما با این حال طرح‌هایی از کشور آلمان، سوئد داریم.
به طور کلی روند پذیرش طرح در این دو کارگروه چگونه است؟
صفوت: پروپوزال‌ها پس از دریافت در سامانه، بررسی می‌شوند تا تمامی مدارک کامل باشند و مشکلی نداشته باشند. به عنوان مثال برای پسادکتری و رساله دکتری، شرایط دانشجو و استاد کامل بررسی می‌شود و پس از رفع نواقص، طرح وارد مرحله غربالگری می‌شود. در این بخش، از بانک داوران، افرادی انتخاب می‌شوند و اعضای کارگروه که در زمینه طرح، تحصیلات مرتبط دارند نیز طرح را بررسی می‌کنند. سپس، نظر اولیه درباره طرح داده می‌شود تا وارد مرحله داوری شود یا خیر؟
بعد از گذراندن مرحله غربالگری، طرح برای داوران ارسال می‌شود و داوران نظرات تخصصی خود رااعلام می‌کنند. داوران پیشنهادی از بانک داوران انتخاب می‌شوند و به اعضای کارگروه، اعلام می‌شود و اگر اعضای کارگروه، این داوران را تأیید کنند، طرح وارد مرحله بعدی می‌شود. معمولاً به طور متوسط تا ۲ ماه این فرایند طول می‌کشد.
پس از داوری، جلسه‌ای در کارگروه تشکیل می‌شود و در کارگروه تصمیم گرفته می‌شود که طرح مصوب یا مردود شود. تمامی این طرح‌ها به کمیته تخصصی ارجاع داده می‌شود و با بررسی در این کمیته، بودجه طرح و… مصوب می‌شود.
پس از تصویب در کمیته تخصصی، دبیر مرحله نهایی‌سازی را به متقاضی طرح، اطلاع می‌دهد.
آیا مجری طرح می‌تواند تقاضای بودجه بیشتری از بنیاد داشته باشد؟
صفوت: مجری طرح می‌تواند در خواست کند که بودجه بیشتری برای این طرح داده شود ولی زمانی که ۶۰ تا ۷۰ درصد تحقیق، پیشرفت کرد، می‌تواند درخواست بودجه بیشتری کند. در صورت درخواست مجری طرح، جلسه‌ای در کارگروه تشکیل می‌شود و بر این اساس می‌توان تا ۲۵ درصد بودجه را افزایش داد.
تفویض اختیارات به دبیر کارگروه برای تسریع فرآیند تصویب
برای تسریع در فرایند غربالگری تا نهایی‌سازی، این اختیار به دبیر کارگروه داده شده است که اگر طرحی حد نصاب نمره مثبت از داوران غربالگری دریافت کند، وارد مرحله بعد شود و این گونه دیگر نیاز به بررسی در جلسه کارگروه نیست.
اگر تفویض اختیارات بیشتری هم به کارگروه‌ها داده شود می‌توان روند انجام فرایند را سرعت بخشید. به عنوان مثال برای تمدید زمان طرح، می‌توان روشی را برگزید که کارگروه، تصمیم‌گیری برای افزایش زمان انجام طرح را به فردی مانند دبیر کارگروه واگذار کند تا سریع‌تر این موضوع پیش برود.
تلاش برای چابک‌سازی فرآیند تصویب طرح‌ها
مشکلی که قبلاً داشتیم، سرعت‌مان بود که باعث می‌شد طرح‌های کمتری هم ارسال شود و شاید ۷ تا ۸ ماه، طول می‌کشید تا یک طرح مصوب شود اما خوشبختانه، با تغییرات صورت گرفته و سیاست‌گذاری‌های جدید، این فرایند چابک‌تر و کوتاه‌تر شده است.
نکته پایانی اینکه، اعضای کارگروه دید علمی مناسبی دارند و با وجود مشغله‌های زیاد، همکاری مناسبی با بنیاد ملی علم ایران دارند. همچنین بنا شده است تا اعضای کارگروه، موضوعات مهم برای جامعه را به دبیران و رؤسای کارگروه‌ها اعلام کنند تا بنیاد ملی علم ایران نیز در قالب فراخوان ویژه به متقاضیان اطلاع‌رسانی کند.
سروش
ایتا