شناسایی بیش از ۱۵۰ نسخه خطی و کتاب در زمینه زبان فارسی در آسیای صغیر

به گزارش روابط‌عمومی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور (INSF)، تلاش برای حفظ زبان و ادبیات فارسی و گسترش آن در مناطق مختلف جهان از جمله اهدافی است که برای آن سیاست‌گذاری‌های خاصی شده است و صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور نیز در راستای رسیدن به این مهم، از طرح‌های پژوهشی در این حوزه حمایت می‌کند.

«مطالعات زبان فارسی در آسیای صغیر با تکیه‌بر فرهنگ‌نویسی و دستورنویسی فارسی» عنوان طرحی است که سیده زیبا بهروز در قالب پسادکتری و با راهنمایی علی‌اشرف صادقی استاد تمام دانشگاه تهران و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی به انجام رسانده و از حمایت‌های صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور نیز بهره برده است.

بهروز در ابتدا درباره این طرح توضیح داد: این طرح، بخشی از فعالیت یکی از گروه‌های فرهنگستان زبان و ادب فارسی در حوزه آسیای صغیر محسوب می‌شود. این گروه نزدیک به ۶ سال است که در فرهنگستان راه‌اندازی شده است.

وی افزود: همان‌طور که می‌دانید، کتاب‌های زبان فارسی به ۲ بخش فرهنگ لغت و دستور زبان فارسی تقسیم می‌شوند و در بررسی‌ها متوجه شدم که در حوزه آناتولی و مناطق اطراف شامل بالکان، هیچ تحقیقی درباره کتاب‌های زبان فارسی انجام نشده بود.

این محقق و پژوهشگر در ادامه بیان کرد: به دلیل مناسبات و تعاملات فرهنگی ایران با این منطقه، تمایل و رغبت زیادی از سمت آسیای صغیر برای یادگیری زبان فارسی وجود داشت؛ چون فارسی، زبان دولتی و دربار در زمان عثمانی محسوب می‌شد و هم ادبیات فارسی یک ادبیات غنی و کامل است.

وی تأکید کرد: این طرح برای بررسی کیفیت و کمیت فرهنگ‌نویسی و دستورنویسی فارسی در قلمرو آسیای صغیر در دوره‌های ادبی گوناگون به‌منظور دستیابی به پیش‌زمینه‌ای مناسب برای بهره‌گیری در برنامه‌ریزی‌های زبانی و گسترش آن انجام شد. بنا بر مطالعات انجام شده، زبان فارسی به‌خاطر مناسبات و روابط فرهنگی، مذهبی، سیاسی، و به‌ویژه ادبی، در دوره‌های مختلف، ازجمله زبان‌های تأثیرگذار بر زبان ترکی بوده است. همچنین دستور زبان‌های روش‌مندی هم در حوزه زبان فارسی کهن به قلم اهالی این مناطق تألیف شده است.

بهروز در ادامه تصریح کرد: بنابراین، احساس کردم که ضروری است یک تحقیق جامع و با تکیه‌بر استانداردها و شاخص‌های علمی و فرهنگی در هر دو زمینه فرهنگ‌نویسی و دستورنویسی برای زبان فارسی انجام شود تا نتایج کمی و کیفی آن در قالب مرجعی معتبر در اختیار اهداف بعدی پژوهشگران به‌ویژه پژوهشگران حوزه گسترش زبان فارسی قرار گیرد.

وی ادامه داد: برای این کار، تمامی فهرست‌های نسخ خطی و چاپی موجود در بایگانی کتاب‌خانه‌های ایران و ترکیه و کشورهایی که به این موضوع پرداخته‌اند، را مورد بررسی و بازبینی قرار دادیم و از میان آنها، فرهنگ‌ها و دستور زبان‌های موردنیاز استخراج شد.

بهروز اضافه کرد: پس از جمع‌آوری منابع که یکی از مراحل سخت و تا حدی هزینه‌بر پژوهش بود، کار بررسی منابع و تحلیل آن‌ها از نظر اهداف کاربردی، مخاطبان، حوزه علمی یا عمومی، درجه و میزان استفاده از زبان فارسی و مواردی از این قبیل بررسی شد و پس از اتمام کار تحلیل آثار، نوبت به ارزش‌گذاری و درجه‌بندی آن‌ها در هر دو حیطه فرهنگ‌نویسی و دستورنویسی رسید.

این محقق درباره اهداف طرح گفت: شناسایی، معرفی و نقد فرهنگ‌های فارسی و ترکی یا فارسی در قلمرو آسیای صغیر، دریافت میزان نفوذ زبان فارسی یا تأثیرپذیری آن، شناسایی بخشی از پیشینه و هویت زبان فارسی که به خارج از مرزها تعلق دارد و کمک به برنامه‌ریزی زبان فارسی باهدف تقویت و گسترش آن از جمله اهدافی بود که در این طرح دنبال می‌شد.

وی درباره مشکلات انجام طرح نیز توضیح داد: متأسفانه به دلیل شیوع همه‌گیری کرونا، امکان سفر به این مناطق برایم فراهم نشد؛ ولی با همه این مشکلات، توانستم به کمک تحقیقات ترک‌زبانان، به منابع فارسی موجود در این مناطق دسترسی پیدا کنم و از آن‌ها استفاده کنم.

بهروز در پایان خاطرنشان کرد: خوشبختانه اکثر کتاب‌های حوزه ادبیات فارسی شناسایی و معرفی شد. تعداد این کتاب‌ها در حدود ۱۵۰ نسخه خطی فرهنگ لغت است و کمتر از این تعداد هم کتاب دستور زبان فارسی در مناطق آسیای صغیر یافت شد.