حوضه آبریز غرب کشور زیر ذره‌بین محققان

به گزارش روابط عمومی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور(INSF)، موضوع محیط زیست، آب و علوم طبیعی، همواره از موضوعات مهم و مطرح در کشور‌های توسعه‌یافته بوده است و هزینه‌های زیادی را برای انجام تحقیقات گسترده در این حوزه می‌پردازند. در کشور ما نیز با حمایت نهادی چون صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور به این دسته از موضوعات اهمیت زیادی داده شده است.

«مدل‌سازی برنامه‌ریزی استفاده از سرزمین در حوضه‌های آبریز با در نظرگرفتن پتانسیل‌های خدمات اکوسیستمی» عنوان طرحی است که جهانبخش بالیست در قالب رساله دکتری و با راهنمایی احمد نوحه‌گر به اتمام رسانده است و از حمایت‌های صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور برای انجام آن بهره برده است.

بالیست در خصوص این طرح توضیح داد: همان طور که می‌دانید، گسترش و رشد جمعیت؛ تقاضا برای زمین کشاورزی، منابع انرژی، منابع آب و خشکسالی، آلودگی هوا را به دنبال دارد. رشد فزاینده جمعیت، توسعه شهرنشینی، ظهور فناوری‌های نوین و تغییر در عادات و الگو‌های مصرف از یک سو و محدودیت‌های استفاده از منابع طیبعی از سوی دیگر علاوه بر اینکه منجر به ایجاد انواع معضلات پیچیده در زندگی انسان ها می‌شود؛ موجب بروز انواع ناسازگاری‌های محیط زیستی و اجتماعی شده و رقابت برای دستیابی به منابع را در جهان افزایش داده است.

وی در ادامه گفت: تأثیر جمعیت بر زندگی بشر و محیط زیست بسیار عمیق و پیچیده است زیرا به موازات تحولات و تغییر حجم، ترکیب و توزیع جمعیت در زیست‌بوم‌های کره زمین، دولت و مردم باید خود را با شرایط و نیاز‌های جدید سازگار و رویکرد‌های متناسبی را برای رویارویی با نیاز‌های جدید اتخاذ کنند.

این محقق و پژوهشگر در ادامه تصریح کرد: آب به عنوان منبعی استراتژیک و محدود‌کننده در مناطق خشک و نیمه‌خشک باید به صورت جدی در برنامه‌ریزی‌ها در نظر گرفته شود. چرا که نیاز روزافزون به منابع آبی در پی رشد جمعیت و توسعه فزاینده در بخش‌های کشاورزی و صنعت، باعث ایجاد ناپایداری در مدیریت سنتی منابع آب به ویژه در مقیاس‌های بزرگ نظیر حوضه‌های آبریز شده است.

بالیست درباره ایده این طرح گفت: در سال‌های اخیر مطالعات بسیاری در زمینه برنامه‌ریزی استفاده از سرزمین در سطح جهان انجام شده است اما بنا بر پیچیدگی زیاد مسأله، این تحقیقات و ابزار‌ها همچنان در یک مسیر روبه جلو در حال توسعه و پیشرفت هستند و نیاز به یک چارچوب احساس می‌شود که بتواند به طور جامع فاکتور‌های تأثیرگذار و مهم در یک سیستم پیچیده شامل محیط، جوامع انسانی و ارتباطات آن‌ها را ببیند.

وی توضیح داد: به همین دلیل در این رساله، با توجه به مشکلات اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی در غرب کشور و نبود مدلی جامع برای برنامه‌ریزی استفاده از سرزمین علی‌رغم پتانسیل‌های بالقوه و تغییرات اقلیمی و گرم‌شدن کره زمین، اقدام به تدوین چهارچوبی جامع جهت در نظر گرفتن پارامتر‌های مهم و تأثیرگذار بر این ابعاد در حوضه آبریز مرزی سیروان کردیم.

این محقق درباره اهداف انجام این طرح نیز افزود: هدف از این رساله ارائه برنامه‌ای برای استفاده از سرزمین با تأکید بر منابع استراتژیک آب در حوضه‌های آبریز مرزی در چند مقیاس و بر مبنای وضعیت موجود بود. در همین راستا و در جهت تدوین چارچوبی برای برنامه‌ریزی استفاده از سرزمین در سطح حوضه‌های آبریز بین‌المللی بر پایه تئوری‌های برنامه‌ریزی محیط زیست به دنبال رسیدن به راهکاری برای پایداری و بهره وری استفاده از سرزمین بر مبنای منابع استراتژیک بودیم.

وی اضافه کرد: ارزیابی منابع آبی، تغییرات اقلیم و وضعیت کاربری اراضی حوضه آبریز، تعیین رابطه بین الگوی کاربری موجود و منابع آبی منطقه و تغییرات آن با تغییر اقلیم و برنامه‌ریزی کاربری اراضی با در نظر گرفتن توان محیط زیست، منابع آب و تغییرات اقلیمی در حوضه آبریز سیروان از جمله فعالیت‌هایی است که با انجام این طرح به نتیجه رسیده است.

وی در پایان خاطر نشان کرد: یکی از مشکلاتی که همه محققین با آن درگیر هستند، موضوع تأمین مالی است تا بتوانند تحقیقات خود را به نتیجه برسانند. از دیگر مشکلات موجود در انجام این طرح هم دسترسی به داده‌های مورد نیاز بود که به یکی از چالش‌های اساسی ما تبدیل شده بود. البته سازمان هواشناسی کشور به عنوان یکی از منعطف‌ترین و همراه‌ترین ارگان‌ها، به ما در دسترسی به داده‌های مورد نظر کمک می‌کرد ولی برای تحقیق با این حجم کافی نبود. علاوه بر این، بیماری کرونا نیز منجر به ایجاد وقفه‌ای در انجام این طرح شد و این موضوع برای من که فرصت مطالعاتی در ایتالیا داشتم، مشکل ساز شد. با این حال توانستم مطابق تعهدات، این طرح را به خوبی به پایان برسانم.