تلاش محققان برای فتح قله‌های علم در دنیا با اجرای طرح‌های بین المللی

‌‌‌به گزارش روابط عمومی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور، تعاملات بین المللی در حوزه علم و فناوری می تواند به توسعه مرز های دانش کمک کند. محققان و پژوهشگران ایرانی بار ها ثابت کرده‌اند که می توانند هم پای دانشمندان سایر کشورها، به فعالیت های پژوهشی بپردازند و با دستاورد های تحقیقاتی، افتخاراتی برای کشور بیافرینند.

بخش بین الملل صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور، به منظور حمایت و تسهیل فرآیند همکاری های مشترک بین کشورها فعالیت می کند.

سعید مداح دکترای برنامه‌ریزی محیط زیست دانشگاه تهران چند ماهی است که فعالیت‌های این واحد را به عهده گرفته است و درکنار مسئولیت دبیری کارگروه سلامت، محیط زیست و تغییرات اقلیمی که یکی از کارگروه های چند گانه صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور است، در این واحد نیز به پژوهشگران و اساتید کمک می کند.

در ادامه مشروح گفت وگوی ما را می خوانید:

در ابتدا، فعالیت های بخش بین الملل صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور را توضیح دهید؟

مداح: بخش بین الملل تحت عنوان دیپلماسی در عرصه بین الملل در صندوق، فعالیت می کند. همان طور که مطلع هستید، نام صندوق تغییر کرده و به عنوان بنیاد علم ایران شناخته می شود. بیشتر کشور ها دنیا چنین بنیادی را دارند. در امریکا هم بنیاد بزرگی با بودجه بالا در حوزه علم و فناوری فعالیت می کند. تمامی (NSF) ها در دنیا با هم در ارتباط هستند و فراخوان های مشترکی را برای شبکه سازی پژوهشی و تعریف پروژه های بین المللی انجام می دهند.

ما هم از این قاعده مستثنی نیستیم و از چند سال پیش، حمایت های این صندوق، علاوه بر حمایت های پژوهشی داخلی، به حمایت های بین الملل نیز معطوف شد و بودجه ای برای این کار تخصیص یافت.

یک تعریف درست از حمایت بین المللی صندوق

حمایت بین‌الملل، تعریف یک پروژه پژوهشی است که به صورت مشترک بین یک پژوهشگر داخلی و یک پژوهشگر خارجی انجام می‌شود.. انتقال دانش فنی، توسعه شبکه پژوهشی بین المللی، استفاده از امکانات و تجهیزات آزمایشگاهی، فنی و نرم افزاری خارج از کشور، استفاده از تجربیات سایر کشورها در پرداختن به مسائل علمی و …برخی از مزایای این پروژه ها می باشند.

در واقع پروژه های بین الملل مانند پروژه‌های داخلی هستند فقط در مقیاس بزرگتر و با همکاری دو پژوهشگر از دو کشورانجام می شود؛ لذا فلسفه شکل گیری این واحد، همکاری این دو پژوهشگر برای انجام طرح‌های تحقیقاتی است.

شورای برای بنیاد های علم جهان
شورای جهانی پژوهش (GRC)، به عنوان یک مجمع بین المللی است که تمامی بنیادهای علم (NSF) کشورهای مختلف دنیا در آن عضویت دارند. این مجمع بصورت سالیانه جلساتی را در سطح جهانی و همچنین منطقه ای با حضور نمایندگان بنیادهای علمی برگزار می کند که در آنها تجارب و دستاوردهای بنیادهای علمی برای حمایت از پژوهش و فناوری به اشتراک گذاشته می شود. بنیاد علم ایران نیز تا کنون در این جلسات حضور فعال داشته و زمینه همکاری با برخی کشور ها در همین جلسات پایه گذاری شده است

کشور ما نیز در این شورا و هاب منطقه ای عضویت دارد و سالانه در جلسات این انجمن شرکت می کند. با توجه به سیاست های کشور، ما در قسمت شرق آسیا عضو هستیم که کشور های ژاپن، کره و مالزی و اندونزی و استرالیا در آن عضویت دارند. نمایندگی شورای جهانی پژوهش، به صورت دوره ای به کشور های عضو داده می شود و در آخرین اجلاس، کشور ژاپن به عنوان نماینده ای، شورا منطقه ای جلسه سالانه را برگزار کرد.

چه فعالیت هایی در این شورای منطقه‌ای انجام می شود؟

مداح: در جلسات منطقه ای موضوعاتی که قرار است در جلسات سالانه جهانی بحث شود مورد بحث و بررسی قرار می گیرد و نتایج آن بصورت پیشنهاد منطقه ای ارائه می شود

به عبارتی دیگر علاوه بر جلسات منطقه ای، جلسه کلی هرساله و به صورت منظم سالانه برگزار می شود تا بنیاد های علم در سراسر دنیا، تجربیات شان را در اختیار هم قرار دهند و با هم افزایی به هم کمک کنند تا فرایند هایی نظیر ارزیابی طرح ها، تسهیل شوند. هدف از این نهاد و جلسات این چنینی، در نهایت کمک به پژوهشگران در راستای ارتقای کیفیت و تسهیلات بیشتر است.

شبکه سازی پژوهشی، هدف مهم از طرح های بین المللی

در طرح های پژوهشی بین الملل، علاوه بر اینکه محققین از ظرفیت‌های علم و فناوری کشور های یکدیگر منتفع می شوند، شبکه سازی پژوهشی نیز اتفاق می افتد. در جریان این پژوهش هاست که برای هم افزایی بیشتر، نیاز به مراجعه و دیدار حضوری نیز وجود دارد. با این کار، ارتباط اساتید با یکدیگر بیشتر شده و در این میان، امکان دارد، رساله چند دانشجوی دکتری و یا پست دکتری نیز تعریف و پذیرفته شود که همان شبکه سازی است.

به این ترتیب، شبکه سازی هم از طریق تعریف طرح پژوهشی و هم از طریق رویداد های پژوهشی انجام می شود. به طور مثال چند سال پیش با بیناد علم آلمان (DFG)، کارگاه بین المللی در زمینه اکوسیستم های حساس خلیج فارس با ارائه نتایج و دستاوردهای پژوهشی پژوهشگران ایرانی و آلمانی را در جزیره کیش برگزار کردیم.

اما در چند سال گذشته، محدودیت زیادی در ارتباطات با کشور های مختلف داشتیم. با این حال توانستیم با کشور هایی نظیر روسیه و چین با فراخوان های مشترک همکارهای موثری داشته باشیم.

همکاری و فراخوان های صندوق با چه کشور هایی بوده است؟

مداح: با بنیاد علوم طبیعی چین و آکادمی علوم چین، تا کنون در مجموع ۱۰ فراخوان با موضوعاتی کاربردی نظیر مواد پیشرفته، مطالعات آب، انرژی های تجدید پذیر، مهندسی زیستی و … و با حیطه هایی بنیادی نظیر علوم شیمی، فیزیک و زمین برگزار کرده ایم. همچنین با کشورهای روسیه، ژاپن و آلمان فراخوان های حمایت مشترک اجرا گردیده است.

مراحل انجام فراخوان به زبان ساده

در فراخوان ها، دو کشور بر انجام تعدادی موضوع علمی و پژوهشی به توافق می رسند. پس از اعلام شرایط و موضوع به پژوهشگران متخصصان دوکشور؛ پژوهشگران داخلی، همکار خارجی خود را پیدا کرده و سپس پروپوزال (پیشنهاده) را نهایی می کنند. در نهایت پروپوزال ها به سامانه مدیریت ارزیابی صندوق ارسال و ارزیابی و داوری می شوند.

نکته مهم این است که حمایت در طرح های بین المللی محدود است در حالی که در طرح های داخلی، تعداد قابل قبولی طرح، پس از ارزیابی و داوری، حمایت می شود، اما در طرح های بین المللی، تنها تعداد محدودی طرح پذیرفته می شود و به همین دلیل، معیار های سنجش متفاوت است.

معیار های پذیرش طرح چیست؟

مداح: پروپوزال باید آورده ای برای کشور داشته باشد و یا طرح به حدی خوب باشد که به دلیل کمبود برخی از امکانات در داخل، استفاده از ظرفیت های خارجی، توجیه داشته باشد و باعث شود تا دانش فنی از کشور های دیگر به ایران وارد شود و یا طرح نیاز به تخصصی داشته باشد که در بین پژوهشگران داخلی وجود ندارد و با استفاده از تخصص فرد خارجی، دانش فنی و تجهیزات آزمایشگاهی، طرح مورد نظر انجام شود. ضمن اینکه در این فراخوان ها، هر کشور از پژوهشگر خودش، حمایت مالی می کند.

همکاری با سایر کشور ها نیز دارید؟

مداح: با آلمان هم حمایت مشترک داریم، ولی به صورت فراخوانی نیست و بازه زمانی مشخص ندارد و پژوهشگر آلمانی و ایرانی می توانند با تعریف یک پروپوزال مشترک و دریافت تاییدیه از بنیاد علم آلمان، داوری و ارزیابی در ایران هم انجام می شود و پروژه آغاز می شود.

علاوه بر فعالیت های فوق، ایران به واسطه همکاری های بین الملل صندوق (بنیاد علم ایران) به عضویت موسسه بین المللی تحلیل سامانه های کاربردی (یاسا) در آمده است که این عضویت در شهریور ۱۳۹۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی نیز رسیده است. مؤسسه بین الملل تحلیل سامانه‌های کاربردی (یاسا) یک سازمان تحقیقاتی بین‌المللی واقع در نزدیکی وین، پایتخت اتریش است که انجام مطالعات علمی میان رشته‌ای در مورد مسائل زیست محیطی، اقتصادی، تکنولوژیکی و اجتماعی در زمینه ابعاد انسانی تغییرات جهانی را هدایت می‌کند.

به واسطه این عضویت، صندوق تا کنون فراخوان حمایت از طرح های پژوهشی در راستای برنامه های این موسسه و همچنین رویدادهای مشترکی با موضوعات تحلیل سیستمی و تاب آوری شهری برگزار نموده است.

خروجی طرح های بین المللی

خروجی های طرح های بین المللی، مقالات با کیفیت بالا، ثبت اختراع و دانش فنی ساخت و تولید در مقیاس آزمایشگاهی و ایجاد پایگاه های داده اطلاعاتی… است. معمولاً پروژه ها سه ساله تعریف شده و گاهی به نمونه آزمایشگاهی هم ختم می شود.

راه ابریشم از طرح های آب و مهندسی مواد می گذرد

فراخوان همکاری این صندوق با آکادمی علوم چین با عنوان راه ابریشم، در حوزه مواد پیشرفته و آب بود که طرح‌های مصوب شده، بسیار کاربردی بوده و خروجی های آن، به ثبت ثبت اختراع و نمونه آزمایشگاهی منجر شده است.

با وجود تحریم ها و محدودیت ها نگاه توسعه ای به روابط بین الملل وجود دارد و در این دو ماه، مکاتباتی با شورای تحقیقات علمی و فناوری ترکیه ( TUBITAK) داشته ایم. مکاتبات انجام شده و تفاهم نامه برای همکاری با کشور ترکیه آماده شده است.

نوآوری در همکاری با ترکیه

در این تفاهم نامه بنا شده است، حمایت ۲ +۲ انجام شود. پیش از این در فراخوان های مشترک یک پژوهشگر از ایران و یک پژوهشگر از کشور خارجی، بر روی یک طرح پژوهشی فعالیت می کردند که به آن در اصطلاح ۱+۱ می گویند، امادر این همکاری ۲+۲ یعنی علاوه بر یک پژوهشگر، یک شرکت هم برای توسعه فناوری و مشارکت مالی از هر دو کشور قرار دارد.

همکاری ایران با همسایگان شمالی و جنوبی

از سیاست های صندوق در بخش بین الملل، توسعه همکاری ها با کشور های همسایه و همچنین همسایگان دریایی نظیر کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای خزر می باشند که ظرفیت های بالایی برای همکاری های علمی و فناوری وجود دارد که تمایل و آمادگی همکاری از سوی برخی از این کشورها اعلام گردیده است. همچنین کشور روسیه خواستار ادامه و توسعه همکاری های مشترک با صندوق است که در سال آینده برنامه فراخوان های مشترک در دست بررسی در صندوق می باشد

سایه سیاست بر روی علم

هم چنین از کشور های شرق آسیا، مالزی' اندونزی و دیگر کشورهای دنیاراعلام تمایل برای همکاری و حمایت های مشترک از طرح های پژوهشی نموده است امید است مسایل سیاسی بر نتایج این گفت و گوها تاثیر منفی نگذارد

شاخص های طرح بین المللی را هم بیان کنید؟

مداح: مرتبط بودن تخصص پژوهشگر با موضوع پروپوزال ارائه شده، توانمندی مجری و تیم تحقیقاتی در فعالیت های بین المللی، داشتن امکانات آزمایشگاهی در دانشگاه / ‏موسسه موردنظر، اهمیت و ضرورت حضور تیم خارجی در طرح، کیفیت پیشنهادیه و نوآوری موضوع و پیشنهادیه از جمله معیارهایی هستند که در غربالگری و داوری مورد ارزیابی واقع می شود.

داوران از بانک داوری بالغ بر سی هزار نفری صندوق که از اعضای هیئت علمی دانشگاه های کل کشور تشکیل شده است، انتخاب می شوند.

مزایای شرکت در طرح بین المللی برای اساتید

طرح های برگزیده هم حمایت مالی از صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور دریافت می کنند که این حمایت ها در طرح های بین المللی تا سقف ۱ میلیارد تومان اعطا شده است که به نوع و طرح این میزان متفاوت است.

علاوه بر این برای ارتقای رتبه هیئت علمی اساتید، فعالیت و همکاری بین المللی امتیاز بزرگی محسوب می شود و همکاری با صندوق نیز تاکنون توانسته در رزومه اساتید، یکی از امتیازات مهم باشد.

آنچه مسلم است، در مواقعی که فشارهای سیاسی تعاملات بین المللی کشور را در زمینه های مختلف تحت تاثیر قرار می دهد و بعنوان مانعی بر سرراه پیشرفت در عرصه های مختلف در نظر گرفته می شود، استفاده از ظرفیت های دیپلماسی علمی می تواند فرصت های مناسبی را برای مقابله با این محدودیت ها ایجاد نمایند.

در پایان بیان این نکته ضروری است که تحریم ها نمی تواند مانع دانشمندان و محققان ایرانی برای رسیدن به قله های علم باشد و همچنان تلاش برای فتح این راه ادامه دارد.