بررسی مشکلات کشت گندم دیم در کشور

به گزارش روابط‌عمومی بنیاد ملی علم ایران (INSF)، تلاش برای حل مشکلات کشاورزی و محیط زیست در اولویت فعالیت محققان قرار دارد و بنیاد ملی علم ایران هم حمایت از این نوع طرح‌ها را در برنامه‌های خود گنجانده است.

«رابطه تغییرات شار رطوبت و بارش مؤثر در مناطق عمده کشت گندم دیم ایران» یکی از همین طرح هاست که فائزه عباسی در قالب رساله دکتری و با راهنمایی حسین محمدی با حمایت بنیاد ملی علم ایران به پایان رسانده است.

عباسی که مدرک دکتری تخصصی و کارشناسی ارشد در رشته آب‌وهواشناسی (اقلیم شناسی) - آب‌وهواشناسی کاربردی از دانشگاه تهران دارد، درباره این طرح گفت: اقلیم به واسطه پویایی غیرخطی آن، سامانه پیچیده‌ای است. این مجموعه‌ی پیچیده شامل زنجیره‌ای از زیرسامانه‌هاست که از نظر درونی به‌وسیله شارش‌های انرژی، ماده و تکانه به یکدیگر وابسته بوده و در عین حال توسط واداشت‌های بیرونی نظیر تابش خورشیدی، نیروهای گرانشی، فرایندهای زمین‌شناسی و فعالیت‌های انسانی، نیز کنترل می‌شود. از این‌رو، تلاش برای شناخت بهتر سازوکارها و عوامل مؤثر بر تغییر آن ضروری است.

وی افزود: نکته‌ای که باید بدان توجه کرد این است که سهم هر یک از این واداشت‌ها در گذر زمان تغییر کرده است، به‌گونه‌ای که عامل اصلی شکل‌گیری تغییرات سامانه آب‌وهوا در گذشته، واداشت‌های طبیعی مثل جابجایی قاره‌ها، فعالیت‌های آتشفشانی، انحراف قطبین بوده اما امروزه محققان بیشتر بر نقش فعالیت‌های انسانی بر ایجاد این پدیده، تاکید می‌کنند.

این محقق و پژوهشگر در ادامه بیان کرد: چنین تغییراتی ابتدا بر هواکره به عنوان مؤلفه مرکزی سامانه‌ی آب‌وهوا اعمال می‌شود. این بخش از سامانه با در اختیار داشتن بخار آب به عنوان یکی از مهم‌ترین گازهای گلخانه‌ای نقش مهمی در ترازنامه گرمایی جو و سطح زمین دارد. با در نظر گرفتن این موضوع که وقوع بارش ارتباط مستقیم با میزان رطوبت موجود در جو دارد و انتقال رطوبت، گرما و تکانه از طریق الگوهای گردشی جو صورت می‌گیرد، می‌توان گفت که بخش قابل ملاحظه‌ای از پویایی هواکره، توسط الگوهای عمومی گردش جوی نشان داده می‌شود.

وی تصریح کرد: به دلیل اهمیت تأثیر متغیرهای اقلیمی در تولید محصولات کشاورزی، تغییر در مقادیر آن‌ها می‌تواند در میزان تولید و عملکرد محصولات کشاورزی موثر باشد. زراعت موفقیت‌آمیز گیاه گندم نیز همانند تمامی گیاهان زراعی به اثرات متقابل ذخیره رطوبتی خاک و بارندگی بستگی دارد. این اثرات در قالب بارش مؤثر بیان می‌شود که به عنوان قسمتی از بارش کل که در بازه زمانی معین برای تأمین نیاز آبی گیاه در ناحیه عمق مؤثر ریشه در دسترس گیاه قرار می‌گیرد، تعریف شده است.

عباسی در ادامه گفت: تغییرات در رطوبت خاک وابسته به تغییرات بارشی است و بارش، به‌عنوان منبع اصلی تأمین نیاز آبی گیاه، نقش مهمی را در ارزیابی منابع آب بخش کشاورزی ایفا می‌کند. به‌طوری‌که، بارندگی و توزیع زمانی آن را باید از عوامل مهم و تعیین‌کننده در تولیدات زراعی دیم دانست. از طرفی افزایش رشد جمعیت و نیاز به تأمین غذای بیشتر از مهمترین چالش‌های فراروی بشر است. این موضوع زمانی اهمیت بیشتری می‌یابد که بدانیم در بین تمامی گیاهان زراعی، گندم بیش‌ترین سطح زیر کشت را در جهان به خود اختصاص داده است و تقریباً یک ششم از کل زمین‌های زراعی جهان زیر کشت این محصول است.

وی تصریح کرد: بارش مؤثر به عنوان یکی از اصلی‌ترین مؤلفه‌های محیطی و تنها منبع تأمین آب مورد نیاز برای کشاورزی در زمینه کشت دیم مطرح است. بر همین اساس، شناسایی تغییر مسیر حرکت، آرایش و تغییرات شار رطوبت سامانه‌های‌گذاری در چرخه هیدرولوژی مناطق شمالی و غربی کشور و توضیح سازوکار این تغییرات از جمله اهداف مهم این طرح قرار گرفت. همچنین در این تحقیق به تعیین بافت خاک و ضرایب رطوبتی خاک‌های مختلف در مناطق عمده کشت گندم دیم کشور نیز پرداختیم.

عباسی در پایان خاطر نشان کرد: مشکلات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری یکی از چالش‌های مهم ما در انجام این تحقیق بود و برای ادامه تحقیقات مجبور شدیم تا سروری را به امانت بگیریم. با توجه به اینکه حجم داده‌ها زیاد بود، فضای مناسب و کافی برای دانلود داده‌ها وجود نداشت. علاوه بر این، همه‌گیری کرونا، مشکلات زیادی را در روند انجام تحقیقات و چاپ مقاله ایجاد کرد. هزینه‌های انجام تحقیق هم بیش از حدِ برآورد شده، بود و عملاً برای ادامه تحقیق، مشکل مالی داشتیم.