علوم پایه، پرچمدار تولید مقالات علمی در کشور

به گزارش روابط‌عمومی بنیاد ملی علم ایران (INSF)، پیمان صالحی، معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم تحقیقات و فناوری در نشست «جایگاه علوم پایه در بنیاد ملی علم ایران» گفت: بزرگترین چالش اکوسیستم فناوری کشور، عدم درک صحیح از سطوح آمادگی فناوری (TRL) است. وی تأکید کرد نظام نوآوری (تبدیل ایده به محصول و تجاری سازی آن) نظامی پیوسته است. برای رسیدن به فناوری بومی در سطح ۹ می‌بایست به TRL های پایین‌تر به‌ویژه تقویت مبانی علمی توجه نمود زیرا در صورتیکه به علوم بنیادی برای نیل به اهداف فناوری اشراف نداشته باشیم، با بروز شرایط غیر مترقبه و تحریم، امکان بهره‌برداری از آن‌ها وجود نخواهد داشت.

معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم تحقیقات و فناوری تصریح کرد: به عنوان مثال مقاله‌ای با عنوان اثبات خواص مغناطیس هسته‌های اتمی از سوی ایزیدور آیزاک رابی در سال ۱۹۳۸ میلادی به چاپ رسید که بعد از آن ۱۲ نفر در همین زمینه جایزه نوبل دریافت کردند. اگر در زمان چاپ مقاله از او سؤال می‌شد این اصول بنیادی چه کاربردی دارد، پاسخی برای آن نداشت چون آن کشفیات در سطوح آمادگی فناوری ۱ و ۲ قرار داشت. اما امروز همه می‌دانیم که دستگاه‌های تشخیص طبی MRI و آنالیز NMR بر اساس همان مقاله کار می‌کند. لذا باید توجه کنیم تا زمانی که تولیدات علمی را به «جرم بحرانی» نرسانیم، به بازار نمی‌رسیم. اگر در حوزه نانو محصولاتی در بازار داریم، این امر بخاطر تولیدات علمی خوب بوده است. وی خاطر نشان کرد هم‌اکنون زیست‌بوم فناوری کشور دارای زیرساخت‌های فوق‌العاده‌ای است و وجود ۲۹۷ مرکز رشد واحدهای فناور و ۵۲ پارک علم و فناوری در وزارت علوم که برای بیش از ۱۴۰ هزار نفر اشتغال ایجاد کرده از مصداق های بارز آن است.

وی ادامه داد: ایران در تولیدات علمی به رتبه ۱۶ در سال ۲۰۲۳ در پایگاه اسکوپوس رسید. همین امر نشان‌دهنده درک و اهمیت رساندن تولیدات علمی به جرم بحرانی برای رسیدن به تولید محصول است. نمونه کشور‌هایی که در این امر موفق بوده، کشور چین است که در سال ۲۰۰۳ حدود ۸۰ هزار مقاله علمی را در مجلات با نمایه بین‌المللی ثبت کرد حال آنکه تعداد مقالات چینی‌ها در سال ۲۰۲۳ میلادی از مرز یک میلیون عبور کرد.

معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم تحقیقات و فناوری تصریح کرد: از ابتدای ایجاد نمایه اسکوپوس تابحال ۹۶۰/۱۷۱ مقاله از ایران در مجلات نمایه شده در این پایگاه به چاپ رسیده است. میانگین سهم علوم پایه از این تعداد ۲۸/۴ درصد بوده است. سهم کل مقالات علوم پایه ایران از کل مقالات کشور در سال ۲۰۰۰ بالغ بر ۴۱.۶ درصد بود که در سال ۲۰۰۵ به سهم ۳۵.۵ درصد و در سال ۲۰۱۰ به سهم ۲۹/۲ درصد و در سال ۲۰۱۵ نیز به ۳۰/۲ رسیده است. این عدد نشان می‌دهد که علوم پایه پرچمدار ایران در تولید علوم بنیادی بوده است.

وی در خاتمه خاطر نشان کرد که در برنامه هفتم پیشرفت قرار گرفتن ۲۰ دانشگاه ایرانی در میان ۵۰۰ دانشگاه برتر جهان هدف گذاری شده است. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که بودجه متوسط ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان حدود ۱/۹ میلیارد دلار، دانشگاه‌های رتبه ۱۰۰ تا ۲۰۰ به‌طور متوسط ۱ میلیارد دلار و دانشگاه های رتبه ۲۰۰ تا ۳۰۰، ۶۷۰میلیون دلار بوده است. این در حالیست که در سال ۱۴۰۲ کل بودجه وزارت علوم برای راهبری ۱۲۹ دانشگاه، ۵۲ پارک علم و فناوری و ۲۸ پژوهشگاه و مؤسسه پژوهشی در مجموع ۱ میلیارد دلار بوده است و این نشان‌دهنده توانمندی فوق‌العاده اساتید، محققان و دانشجویان ما برای بالاترین ضریب تبدیل بودجه‌های تحقیقاتی به خروجی‌های پژوهشی و ملموس در جهان است.

امید است همانگونه که در برنامه هفتم پیشرفت پیش‌بینی شده، سهم بودجه تحقیق و توسعه از کل تولید ناخالص داخلی (GDP) به عدد ۲٪ برسد تا بتوان شتاب رشد علمی کشور را حفظ نمود.