بررسی علت گردوغبار در مناطق مختلف ایران

به گزارش روابط‌عمومی بنیاد ملی علم ایران (INSF)، بررسی محیط زیست و تلاش برای حل مشکلات آن، همواره در اولویت تحقیقاتی پژوهشگران بوده است و بنیاد ملی علم ایران هم در این راستا از طرح‌های مربوط به جغرافیا و محیط‌زیست حمایت می‌کند.

«بازیابی قلمرو دریاچه‌های پلوویال ایران طی هولوسن و پتانسیل آن در تولید گردوغبار» عنوان طرح عارفه شعبانی عراقی است که در قالب رساله دکتری با راهنمایی مجتبی یمانی به پایان رسانده و از حمایت‌های بنیاد ملی علم ایران هم در انجام این طرح بهره برده است.

شعبانی عراقی از کارشناسی تا دکتری تخصصی خود را در رشته جغرافیا در دانشگاه تهران گذرانده است.

وی درباره علت انجام این طرح گفت: یکی از مهم‌ترین رخدادهای طبیعی که در نواحی خشک و نیمه‌خشک همواره مشکلاتی را ایجاد می‌کند؛ گردوغبار است. مسلماً شناخت کافی از منشأ شکل‌گیری و زمان وقوع گردوغبار می‌تواند خسارات ناشی از آن را کاهش دهد.

وی افزود: از جمله عوامل تعیین‌کننده در تولید گردوغبار، فرایند تغییر اقلیم و پدیده بیابان‌زایی در سطح جهان است که متأسفانه روند روبه‌رشدی دارد. بااین‌وجود بر اساس تحقیقات به نظر می‌رسد بهترین محیط‌های ژئومورفیک برای ایجاد گردوغبار آن‌هایی هستند که پیشینه نسبتاً جدید خشکی دارند یا در مناطقی واقع شده‌اند که فرایندهای رودخانه‌ای در آن‌ها فعال باقی‌مانده‌اند.

این محقق و پژوهشگر در ادامه گفت: گردوغبار در مناطق خشک و نیمه‌خشک از پدیده‌های شایع اقلیمی است. در سال‌های اخیر هم محققان شناسایی مناطق گردوغبار را در تحقیقات خود موردتوجه قرار داده‌اند و نواحی مختلفی را در سرتاسر جهان به‌عنوان منبع اصلی گردوغبار معرفی کرده‌اند. اکثر منابع گردوغبار و به‌ویژه بزرگ‌ترین منابع آن در نیمکره شمالی واقع شده‌اند. می‌توان گفت که این مراکز همچون کمربندی از گردوغبار، از سواحل شمال غربی آفریقا آغاز شده و با عبور از خاورمیانه، به آسیای مرکزی و جنوبی و چین رسیده است.

وی اضافه کرد: کشور ما نیز در منطقه خشک و نیمه‌خشک جهان واقع شده است که حدود ۹۱ درصد از مساحت کشور نیز در منطقه خشک قرار دارد. روشن است که بیابان‌زایی و به دنبال آن وقوع پدیده گردوغبار، تهدیدی جدی برای اکثر شهرهای ایران محسوب می‌شود. ایران کشور پهناوری است که به علت موقعیت خاص و ویژگی‌های توپوگرافی، از آب‌وهوای گوناگونی برخوردار است. در ایران بیشتر تحقیقات انجام شده در این زمینه در بعد منطقه‌ای به منشأهای خارجی و نحوه ورود طوفان‌های گردوغبار کشور توجه شده است. اما این پژوهش با بررسی بسترهای پتانسیل تولید گردوغبار در مناطق بیابانی امروز که همان دریاچه‌های پلوویال گذشته؛ یعنی پلایا جازموریان و دامغان هستند؛ انجام می‌شود.

شعبانی عراقی تصریح کرد: بررسی پتانسیل رسوبی حواشی پلایا و پادگانه‌های دریاچه‌ای در تولید ذرات گردوغبار، مشاهده تأثیرات جوی در توزیع گردوغبار در قلمرو چاله‌های جازموریان و دامغان و همچنین دامنه تأثیرات آنها در مخاطره سکونت‌گاه‌های اطراف و دستیابی به تفاوت‌ها و تشابهات عملکردی عوامل گوناگون و تأثیر عوامل اقلیمی در عرض‌های مختلف ایران طی دوره هولوسن و تعمیم آن به تغییرات قلمروهای مورفوژنتیک، از اهداف انجام این طرح بوده است.

وی در پایان خاطرنشان کرد: یکی از چالش‌های مهم به وجود آمده در انجام این طرح، دسترسی به امکانات و تجهیزات بود که فرایند آنالیز را سخت می‌کرد. همچنین ما برای انجام این طرح، نیاز به بازدید میدانی داشتیم که این بازدید، عملاً هم هزینه زیادی داشت و هم سخت و مشقت‌بار بود. اما ازآنجاکه این تحقیق برای اولین‌بار برای ۲ منطقه انجام می‌شد، بسیار از نتیجه کار راضی هستم.