گفت‌وگو با دبیر کارگروه ریاضی و فیزیک صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور:
آموزش ریاضی و بررسی نجومی ستارگان؛ از طرح‌های حمایتی شاخص صندوق
به گزارش روابط عمومی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور (INSF)، موضوع ریاضی و فیزیک و کاربرد‌های آن، شاید تا حد زیادی برای کسانی که علاقه چندانی به پیگیری این علم پایه ندارند؛ قابل درک نباشد اما این حقیقت که ریاضی و فیزیک جز جدا ناشدنی تمامی علوم هستند، بر کسی پوشیده نیست. حمایت از طرح‌های پژوهشی، رساله دکتری و پسا دکتری در حوزه ریاضی و فیزیک به عنوان یکی از اولویت‌های صندوق به شمار می‌رود و به همین منظور کارگروه ریاضی و فیزیک، چند سالی است که به طور جداگانه و مجزا از سایر کارگروه‌ها، فعالیت می‌کند.
آمنه منسومی در صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور، مسئولیت دبیری کارگروه ریاضی و فیزیک را برعهده دارد.
منسومی، فوق لیسانس ریاضی کاربردی گرایش نظریه بازی از دانشگاه تهران دارد. نظریه بازی یعنی اینکه در هر مسأله‌ای، چالش‌هایی وجود دارد که وقتی به رسیدگی به یک چالش می‌پردازیم، ممکن است به چالش دیگر آسیب بزند. به عنوان مثال در درمان یک سلول بیمار، دارو‌های مورد استفاده، موجب درمان یک سلول می‌شود ولی به یک سلول دیگر آسیب می‌زند. در نظریه بازی، چالش‌ها به عنوان یک بازیکن در نظرگرفته می‌شود که باید طوری فرموله شوند که همه بازیکن‌ها، برنده باشند.
با وی درباره عمده فعالیت‌های این کارگروه گفت وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید:
پیش از آنکه فعالیت‌های کارگروه را توضیح دهید؛ خودتان را معرفی کنید؟
منسومی: من از حدود ۷ سال پیش در صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور مشغول به کار شدم. پیش از اینکه، کارگروه جدایی برای ریاضی و فیزیک ایجاد شود؛ مجموعه علوم پایه در کارگروه علوم پایه قرار داشت که زیست شناسی و شیمی، زمین‌شناسی، ریاضی و فیزیک در مجموع در یک کارگروه بررسی می‌شدند. از سال ۹۷ بر اساس تصمیم هیئت امنا، چنانکه در اکثر کشور‌های دنیا، برای ریاضی و فیزیک، کارگروه جداگانه‌ای در بنیاد‌های علم لحاظ می‌شود، بنا شد تا توجه ویژه به بخش ریاضی و فیزیک شود. لذا از اواخر دی ماه سال ۹۷ این کارگروه شروع به کار کرد و تقریباً بخشی از طرح‌های ریاضی و فیزیک در این کارگروه بررسی می‌شود که محض ریاضی یا محض فیزیک است.
چرا فقط طرح‌های مربوط به ریاضی و فیزیک محض در این کارگروه بررسی می‌شوند؟
منسومی: ریاضی و فیزیک علم‌هایی به شمار می‌روند که در علوم مختلف مانند فنی و مهندسی حضور دارند و میان رشته‌ای هستند. آنچه در این کارگروه بیشتر مد نظر قرار می‌گیرد، موضوع علوم پایه‌ای و محض ریاضی و فیزیک است. طرح‌هایی که درباره علم ریاضی است و پایه ریاضی یا فیزیک دارد برای این کارگروه اهمیت دارد و ما در طرح‌های ارسالی بررسی می‌کنیم که آیا ریاضی و فیزیک به عنوان چاشنی طرح است و قرار است موضوع دیگری حل شود و یا اینکه موضوع کاملاً متوجه علم ریاضی یا فیزیک است. ما از طرح‌های حوزه ریاضی و فیزیک کاربردی هم حمایت داریم ولی برای ما اهمیت دارد که علوم ریاضی و فیزیک محض در طرح‌های ارسالی نقطه تمرکز باشد.
تعداد اعضای کارگروه چند نفر است؟
منسومی: این کارگروه ۴ عضو برای رشته فیزیک و ۴ عضو برای رشته ریاضی دارد که تقریباً تمام زمینه‌های تخصصی ریاضی و فیزیک را پوشش می‌دهند. در این کارگروه طرح‌ها بررسی می‌شود و روال کار به خوبی انجام می‌شود. جلسات، ماهانه یک بار برگزار می‌شود و خروجی طرح‌ها هم طبق روال صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور به کمیته تخصصی ارسال می‌شوند.
در این کارگروه چه تعداد طرح در سال گذشته بررسی شده است؟
منسومی: سال گذشته نزدیک به ۲۰۰ طرح به سامانه ارسال و بررسی شده است که حدود یک سوم این طرح‌ها به مرحله اجرا درآمده است. امسال بر اساس سیاست‌های صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور، در طرح‌های پژوهشی در حوزه‌های باز که همیشه امکان دریافت طرح وجود دارد، تعداد دریافتی‌ها کمتر از سال قبل بوده است. تعدادی از پژوهشگران که طرح باز دارند، قاعدتاً نتوانستند دوباره طرح بفرستند و افزایش قیمت‌ها هم باعث شده که میزان ارسال طرح کاهش پیدا کند. به عنوان مثال مبلغ ۲۵ میلیون تومان حمایت صندوق در سال‌های گذشته به دلار، رقم خوبی می‌شد اما با افزایش نرخ دلار و البته ثابت ماندن اعتبار حمایت‌ها باعث شده است که تمایل برای ارائه طرح توسط پژوهشگران در این حوزه کمتر از قبل شود.
مقررات ارسال طرح در این کارگروه چگونه است؟
منسومی: طبق قوانین، هر عضو هیئت علمی می‌تواند در قالب طرح پژوهشی، رساله دکتری و پسا دکتری طرح‌های خود را در سامانه صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور ثبت و ارسال کند. در پسا دکتری هم اساتید، یکی از افراد متقاضی را به عنوان پژوهشگر دوره پسادکتری پذیرفته و به ما معرفی می‌کنند تا خودشان به عنوان استاد راهنما، مسئول طرح باشند. همچنین هر استادی می‌تواند یک رساله دکتری را هم تحت عنوان استاد راهنما قبول و فرد متقاضی را به ما معرفی کند اما همزمان نمی‌توان از یک استاد و عضو هیئت علمی، ۲ طرح بازداشته باشیم. یعنی متقاضیان تا طرح قبلی خاتمه یافته تلقی نشود؛ نمی‌توانند طرح جدیدی را ثبت کنند اما می‌توانند در پسا دکتری و رساله دکتری هم به عنوان استاد راهنما فعال باشند.
طرح‌های شاخص این کارگروه در چه حوزه‌ای است؟
منسومی: از همان ابتدا که قرار شد این کارگروه تشکیل شود، یکی از اهداف این بود که تحقیقی صورت بگیرد و بررسی شود که چرا و به چه میزان اشتیاق به ریاضی و فعالیت در شاخه‌های ریاضی و فیزیک در دبیرستان و تحصیلات تکمیلی کم شده است. به همین منظور، از اقدامات اولیه‌ای که در این کارگروه انجام شد؛ بررسی این موضوع بود. با انجمن ریاضی ایران توافق‌هایی صورت گرفت تا این انجمن ۲ طرح را معرفی کرده و صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور از این ۲ طرح در سطح کلان حمایت کند.
آموزش ریاضی و بررسی ستارگان، طرح‌های ماندگار کارگروه ریاضی و فیزیک
در بخش آموزش ریاضی طرحی تعریف شد که بعد از طی کردن مراحل ثبت، از آن حمایت شد و برای ساده‌سازی آموزش، بسیار کاربردی بود. اما باید این نکته را در نظر گرفت که رسالت این کارگروه صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور، ترویج و‌شناساندن کاربرد‌های ریاضی به مردم نیست و ما بیشتر در موارد علمی ریاضی فعالیت می‌کنیم و یکی از دغدغه‌های مهم کارگروه، حمایت از پژوهش در حوزه ریاضی است.
ما در این کارگروه، طرح‌هایی را دریافت می‌کنیم که موضوع علمی ریاضی دارند اما در حوزه فیزیک، این امکان وجود دارد که طرح‌هایی به سامانه ارسال شود که برای اقشار جامعه نیز قابل فهم و کاربردی باشد؛ یکی از همین طرح‌ها، طرحی در شاخه فیزیک بود که به موضوع سلول‌های خورشیدی می‌پرداخت و یا طرح دیگری که در زمینه نجوم، درباره بررسی موقعیت ستاره‌ها و زمین در کنار سایر سیارات بود.
بودجه مصوب برای طرح‌ها در این کارگروه چه میزان است؟
منسومی: معمولاً در کارگروه ریاضی و فیزیک، مرتبه علمی متقاضی هم برای تخصیص اعتبار، مورد توجه قرار می‌گیرد. طرح تجربی یا تئوری هم یکی دیگر از المان‌هایی است که در تخصیص بودجه اهمیت دارد چرا که برخی از طرح‌ها، هزینه آنالیز و آزمایشگاه دارند؛ بر اساس این معیار‌ها، بین ۴۰ تا ۶۰ میلیون تومان اعتبار داده می‌شود.
در طرح پژوهشی، فقط اعضای هیئت علمی می‌توانند طرح ارسال کنند و بودجه آن بین ۳۰ تا ۶۰ میلیون تومان است.
در طرح‌های پسادکتری، متقاضی، پژوهشگری است که تازه مقطع دکتری را به پایان رسانده و طی شرایطی نظیر داشتن ۳ مقاله، می‌تواند زیر نظر استادی که عضو هیئت علمی است و لزوماً باید دانشیار یا استاد باشد، طرح پسا دکتری خود را ارائه دهد و مبلغ ۱۴۰ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان برای دوره یک ساله دریافت کند. در این نوع طرح، تا سقف ۲۰ میلیون تومان هم برای هزینه اجرا داده می‌شود و ۱۰ میلیون تومان هم به عنوان یک مبلغ ثابت برای استاد راهنما داده می‌شود.
در بخش رساله دکتری متقاضی باید استاد راهنما باشد و یکی از دانشجویان دوره دکتری را حمایت کند. مبلغ تخصیص داده شده بین ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان است که از این مبلغ، ۱۵ میلیون تومان به حساب دانشجو واریز می‌شود و مابقی به عنوان هزینه اجرای طرح به استاد واریز می‌شود.
امید برای افزایش بودجه در سال ۱۴۰۲
مجموع بودجه سال ۱۴۰۱ مانند سال گذشته بوده و نسبت به سال ۱۴۰۰ افزایشی نداشتیم و می‌توان گفت نزدیک به ۳ میلیارد تومان بوده است که امیدواریم، در سال آینده بودجه این کارگروه افزایش یابد. البته در بخش پسا دکتری قانونی وجود دارد که مبالغ پسا دکتری سالانه تغییر می‌کند و ۸۰ درصد حقوق مصوب استادیار دانشگاه باید پرداخت شود.می‌توان گفت به طور میانگین، حمایت‌های این کارگروه از طرح‌ها بین ۴۰ تا ۵۰ میلیون تومان است و‌امیدواریم در سال جدید میزان مبلغ و تعداد این حمایت‌ها افزایش یابد.
ما را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:
کانال صندوق در بله: https://ble.ir/insf_pr
کانال صندوق در تلگرام: https://t.me/insf_pr
پیج صندوق در اینستاگرام: https://instagram.com/insf_pr?igshid=Yzg5MTU1MDY
سروش
ایتا