همه‌چیز درباره اعطای گرنت و کرسی/ از خوش‌قولی صندوق تا امید برای افزایش بودجه

به گزارش روابط عمومی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور (INSF) این صندوق با هدف سهولت بیشتر در ارائه خدمات به محققان، تلاش کرده تا با تفکیک رشته‌ها و موضوعات تحقیقی و دسته بندی مناسب خدمات، فرآیند دریافت حمایت را سهل الوصول کند.
کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی یکی از کارگروه‌های مهم این صندوق به شمار می‌رود که زینب فرهادی مسئولیت دبیری این کارگروه را برعهده دارد. برای آشنایی بیشتر با فعالیت‌های کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی با دبیر این کارگروه به گفتگو نشستیم که در ادامه مشروح این مصاحبه را می‌خوانید:

چند سال است که با صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور همکاری دارید و فعالیت‌های شما در کدام قسمت بوده است؟

فرهادی: ۱۵ سال است که در صندوق فعالیت دارم و تقریباً ۱۲ سال است که در کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی مشغول به کار شدم. پیش از این در کارگروه هنر و معماری و طرح‌های دانش بنیان مشغول به کار بودم.

هدف از تأسیس کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی چه بود؟

فرهادی: کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی از همان ابتدای راه اندازی صندوق، بر اساس سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور و نقشه جامع علمی کشور و اجرای قانون برنامه‌های توسعه‌ای ایران، تشکیل شد، ولی در ابتدا به صورت محدودتری فعالیت می‌کرد.
با توجه به اهمیت این موضوع در حوزه علمی و پژوهشی کشور و اقتصاد دانش بنیان و در راستای کمک به ارتقای ظرفیت‌های تولید علم و فناوری در سطح ملی، بر طبق اساس نامه صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور، دستور العمل تشکیل این کارگروه طراحی و اجرا شد.

کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی ۱۰ عضو دارد که شامل رئیس صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور، معاون پژوهشی صندوق، مدیر ارزیابی و دبیر کارگروه و چهار تا هشت نفر از اساتید پژوهشگران برجسته کشور عضو کارگروه می‌باشند.

کرسی برای افراد شاخص و برگزیده علمی

فرهادی: پیش از این و بر اساس دستور العمل کرسی، اساتید برجسته که در حوزه‌های مختلف نظیر فنی مهندسی، سلامت و محیط زیست، کشاورزی، علوم انسانی و علوم پایه از طریق صندوق شناسایی و انتخاب می‌شدند؛ اما بعد از اینکه سامانه کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی راه اندازی شد، از طریق سامانه یا معرفی استاد توسط دانشگاه، این اساتید انتخاب می‌شوند.

معیار‌هایی برای انتخاب برگزیدگان کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی وجود دارد برای مثال افراد بر اساس اچ ایندکس (h-inex) ** مقالات، رزومه و سوابق بالای علمی و اجرایی ارزیابی می شوند همچنین دارا بودن حداقل دو گواهی پروژه تحقیقاتی و اجرایی شدن آنها در سطح ملی از شاخصه‌های انتخاب اساتید کرسی و گرنت پژوهشی است.

** (اچ ایندکس: شاخصی عددی است که می‌کوشد بهره‌وری و تأثیرگذاری علمی دانشمندان را به صورت کمی نمایش دهد. این شاخص با در نظر گرفتن تعداد مقالات پر استناد افراد و تعداد دفعات استناد شدن آن مقالات توسط دیگران محاسبه می‌شود.)

در سال ۱۴۰۱ چند کرسی و گرنت پژوهشی اعطا شد؟

فرهادی: امسال ۲۵ طرح کرسی پژوهشی و ۴۵ طرح گرنت پژوهشی تصویب شده است که در حوزه‌های علمی همچون علوم انسانی، علوم پایه، کشاورزی، فنی مهندسی و پزشکی بوده است.

فردی که برای کرسی یا گرنت پژوهشی اقدام می‌کند باید در رشته مربوطه، نفر نخست و برگزیده کشور باشد. هر صاحب کرسی در سال می‌تواند دو پسا دکتری و رساله دکتری را داشته باشند و این تعداد برای گرنت پژوهشی یک پسا دکتری و یک رساله دکتری است.

افراد صاحب کرسی و گرنت از بودجه رساله و طرح پسا دکتری هم بودجه‌ای دریافت می‌کنند؟

فرهادی: طرح‌ها پس از طی مراحل در سامانه و غربالگری و داوری، تصویب می‌شوند و در زمان اجرایی شدن طرح، پژوهشگرپسا دکتری و دانشجوی رساله دکتری می‌تواند درخواست خود را به صندوق ارسال کند، اما بودجه‌ای که داده می‌شود فقط برای مجری طرح است چرا که صاحب کرسی یا گرنت پژوهشی، از محل بودجه صندوق، دریافتی دارد و پرداختی مجزا به صاحب گرنت یا کرسی پژوهشی داده نمی‌شود.

دسته بندی کرسی‌های پژوهشی به چه شکل است؟

فرهادی: کرسی‌های پژوهشی شامل ۳ دسته است. کرسی فردی، کرسی گروهی و کرسی جوان.

در کرسی فردی، اعتبار پژوهشی به پژوهشگران عضو هیئت علمی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی با مرتبه استاد تمام اعطا می‌شود که دارای سوابق پژوهشی درخشان در سطح ملی و بین المللی باشند و حداقل یک طرح خاتمه یافته موفق در قالب یکی از حمایت‌های صندوق با هدف حل مسائل اساسی کشور و در حوزه‌های بنیادی داشته باشند.

کرسی گروهی به تیمی از پژوهشگران برجسته به سرپرستی یک هیات علمی با مرتبه علمی استاد تمام و با نظارت و راهبردی یک سازمان که هر دو در موضوع مورد پژوهش دارای مرجعت علمی، وجه بین المللی و برنامه علمی مسنجم باشند و دارای یک طرح خاتمه یافته موفق در صندوق باشند، تعلق می گیرد.

شرط اختصاصی برای تصاحب کرسی جوان

از جمله شرایط کرسی جوان هم می‌توان به این موضوع اشاره کرد که فرد باید زیر ۴۵ سال داشته و حداقل مرتبه دانشیاری داشته باشد و باید دارای توانمندی‌های ویژه و از استعداد‌های برتر و فارغ التحصیل یکی از دانشگاه‌های معتبر باشد. همچنین، حداقل یک طرح خاتمه یافته موفق در یکی از قالب‌های حمایتی صندوق داشته باشد.

هدف از ایجاد این کرسی، تشویق دانشمندان جوان به نظریه پردازی در رشته‌های نوظهور و یا توسعه مرز‌های دانش در رشته‌های پیشرو است. چرا که پیش از این کرسی فردی و گروهی در کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی تعریف شده بود، ولی برای تشویق جوانان، این کرسی نیز در نظر گرفته شد.

مدت زمان تخصیص این کرسی‌ها تعریف شده است؟

فرهادی: بله، در مجموع کرسی‌های اعطایی، سه ساله هستند و در صورت همکاری با اساتید خارجی، این عدد به ۵ سال قابل تمدید است. بودجه تخصیص یافته برای سال ۱۴۰۰ همچنان، تغییری نداشته است و طبق همان دستورالعمل، فعالیت می‌کنیم.

مزایای دریافت کرسی پژوهشی

به کرسی‌های فردی سالانه ۷۰ میلیون تومان، کرسی‌های گروهی سالانه ۹۰ میلیون تومان و کرسی‌های جوان سالانه ۵۰ میلیون تومان تعلق می‌گیرد. با این وجود، همکاری اساتید با صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور یک امتیاز محسوب می‌شود و اساتید زیادی تمایل دارند تا از این فرصت، بهره ببرند. در گواهی صادر شده و خروجی‌های طرح نظیر مقاله یا کتاب یا نمونه و ساخت محصول نیز باید نام صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور گنجانده شود.

در فرایند بررسی طرح‌ها، گزارشات باید هر سال ارسال شده و توسط کارشناس صندوق بررسی شود. سپس گزارش، برای ناظر طرح که از ابتدای شروع طرح در جریان آن قرار گرفته نیز ارسال می‌شود تا بررسی لازم صورت گیرد. با توجه به پروپوزال و فاز‌های تعریف شده، اگر فعالیت‌ها مورد قبول باشد، درصد پیشرفت توسط ناظر اعلام می‌شود و پس از تأیید کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی، پرداخت انجام می‌شود.

خوش قولی صندوق در پرداخت اعتبارات

پرداخت به اساتید توسط صندوق به صورت منظم و در کوتاه‌ترین زمان صورت می‌گیرد و خوشبختانه با تغییرات جدید، فرآیند پرداخت تسهیل شده و با توجه به بازخورد‌هایی که داشتیم، مراجعین و متقاضیان هم از این موضوع راضی هستند.

بیشتر چه بازه سنی برای دریافت کرسی و گرنت پژوهشی اقدام می‌کنند؟

فرهادی: یکی از شرایط دریافت کرسی و گرنت پژوهشی این است که افراد حتماً باید استاد تمام و دانشیار باشند و البته معیار انتخاب صاحب کرسی، شاخص و تاثیر گذار بودن فرد است؛ لذا می‌توان گفت که افراد بالای ۳۵ سال و بالای ۵۰ سال می‌توانند برای کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی درخواست ارسال کنند.

فرآیند داوری طرح‌ها را توضیح دهید؟

فرهادی: بانک داوری سامانه صندوق، کامل است و این بانک، طی چندین سال با جمع آوری اطلاعات، تشکیل شده و همچنان نیز در حال به روز رسانی است. داوران جدید یا توسط دبیر کارگروه و یا توسط خود فرد متقاضی در سامانه ثبت می‌شوند. داوری برای تخصیص کرسی و گرنت پژوهشی توسط اساتیدی برجسته هم رده صاحب کرسی و مطابق با معیار‌های انتخاب کرسی و گرنت پژوهشی انجام می‌شود و حتماً فرد باید درجه استاد تمام داشته باشد.

کدام دانشگاه‌ها سردمدار دریافت کرسی و گرنت هستند؟

فرهادی: سامانه صندوق برای همه دانشگاه‌های کشور قابل دسترسی است و دانشگاه‌ها می‌توانند درخواست خود را برای اخذ گرنت و کرسی پژوهشی به کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی ارسال کنند، اما دانشگاه‌های برتر در این زمینه فعال‌تر هستند. از دانشگاه‌های صنعتی شریف، امیرکبیر، دانشگاه تهران، دانشگاه خواجه نصیر الدین طوسی، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه کاشان و فردوسی مشهد بیشتر درخواست داشته‌ایم و فقط از دانشگاه‌های تهران نبوده است.

آیا مدت زمان ۳ ساله برای کرسی و گرنت پژوهشی کوتاه نیست؟

فرهادی: البته امکان بازبینی در دستورالعمل وجود دارد، اما از نظر من با پیشرفت سریع علم و تکنولوژی، مدت زمان ۳ ساله برای کرسی و گرنت پژوهشی، زمان مناسبی است، لذا در صورت لزوم دستوالعمل اجراء خواهد شد.

درباره انواع گرنت‌های پژوهشی و بودجه آن‌ها توضیح دهید؟

فرهادی: پیش از سال ۱۴۰۰ تنها یک گرنت پژوهشی اعطا می‌شد که یک ساله بود، ولی با توجه به شرایط کنونی و درخواست‌های متقاضیان، گرنت‌ها در دسته بندی مختلف قرار بگیرند؛ لذا در ۲۹ آذرماه ۱۴۰۰، مصوبه کمیسیون هیئت امنا تغییراتی در دستورالعمل انجام شد که انواع گرنت‌ها دیده شد.

شرایط عمومی دریافت گرنت پژوهشی

برای تخصیص گرنت پژوهشی، متقاضی باید حداقل مرتبه دانشیاری داشته باشد واین گرنت به پژوهشگران عضو هیات علمی و مراکز پژوهشی که هم توانمند ویژه با هدف افزایش ظرفیت‌های علمی و فناوری جدید در کشور کمک کنند؛ داده می‌شود. تنها دو گرنت آغاز و استقرار شرط دانشیاری ندارند ودر مابقی گرنت‌ها داشتن حداقل مرتبه دانشیاری ضروری است. البته تمامی متقاضیان گرنت‌های پژوهشی باید حداقل یک طرح خاتمه یافته در قالب حمایت‌های صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور داشته باشند.

گرنتی برای بازگشت نخبگان

گرنت آغاز، گرنتی است که به فارغ التحصیلان ۵۰ دانشگاه برتر جهان در رتبه بندی تایمز و کیو اس داده می‌شود که با توجه به این موضوع، باید حداکثر سه سال از استخدام هیئت علمی آن‌ها گذشته باشد و با هدف بازگشت دانشمندان جوان به کشور طی ۲ سال، اعطا می‌شود و سالانه ۱۴۰ میلیون تومان داده می‌شود.

گرنت استقرار به فارغ التحصیلان ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان در رتبه بندی کیو اس و تایمز داده می‌شود و حداکثر باید ۵ سال از استخدام آن‌ها در هیئت علمی گذشته باشد. این گرنت نیز ۲ ساله است و مبلغ ۷۰ میلیون تومان سالانه داده می‌شود.

گرنتی برای نوآوری و خلاقیت

گرنت سینرژی نیزبه محققین برجسته داخلی و حداقل با مرتبه دانشیاری داده می‌شود که نوآوری خلاقانه منجر به محصول نیز داشته باشند. باید سرپرستی یک تیم منسجم هم در رزومه کاری متقاضی باشد. هدف از این گرنت نیز ترغیب دانشمندان به ساخت محصولات با فناوری بالاست. این گرنت سه ساله با مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان است.

گرنت چالش برای ارتباط با صنعت

گرنت بعدی، گرنت چالش است که باید شرایط ذکر شده در گرنت سینرژی را داشته باشند. این گرنت با هدف پیشبرد اقتصاد دانش بنیان و ایجاد ارتباط موثر با صنعت و فناوری است. به این گرنت هم سالانه ۵۰ میلیون تومان، اعتبار داده می‌شود.

پیشتازان میان رشته‌ای به گوش!

گرنت پیشتازان هم علاوه برشرایط گفته شده، شرط سنی نیز دارد و برای افراد زیر ۵۰ سال با مرتبه حداقل دانشیاری است که باید در حوزه‌های میان رشته‌ای فعالیت داشته باشند. این گرنت حداکثر سه ساله با بودجه سالانه ۵۰ میلیون تومان است.

پر متقاضی‌ترین گرنت پژوهشی را بشناسید

گرنت بنیان، متقاضی زیادی نسبت به سایر انواع گرنت‌ها دارد. این گرنت به محققین برجسته در حوزه‌های پایه‌ای و علوم پایه فعالیت می‌کنند داده می‌شود. شروط دریافت این گرنت شامل فارغ التحصیلی از دانشگاه برتر داخلی یا خارجی، سرپرستی یک آزمایشگاه معتبر، سرپرستی حداقل ۵ رساله دکتری، دو طرح پسا دکترای خاتمه یافته، عضو هیئت تحریریه یک مجله معتبر مرتبط با حوزه کاری و برنده یک جایزه معتبر علمی است. متقاضیان باید از ۵ شرط ذکر شده حداقل سه شرط را دارا باشند. بودجه در نظر گرفته برای این گرنت نیز حداکثر سه سال و سالانه ۵۰ میلیون تومان است.

میثاق برای توسعه علوم انسانی

گرنت میثاق هم برای رشته‌های علوم انسانی با حداقل درجه دانشیاری است و با هدف حمایت از توسعه کیفی علوم انسانی در کشور اعطا می‌شود و سالانه مبلغ ۵۰ میلیون تومان به دریافت کننده گرنت تا سه سال داده می‌شود.

امید تازه برای بودجه بیشتر

با توجه به تلاش‌های رییس صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور، قرار است که بودجه صندوق افزایش پیدا کند و همچنین امیدواریم که سال جدید تغییراتی در میزان بودجه شاهد باشیم.

کارگروه کرسی و گرنت پژوهشی، گوشه‌ای از فعالیت‌های این صندوق برای حمایت از محققان است. اما آنچه مسلم است، این است که سال ۱۴۰۲ می‌تواند برای صاحب نظران و محققان برجسته کشور که چشم امید به حمایت‌های نهاد مهمی مانند صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور دارند، سال مهمی باشد. چرا که تلاش حاکمیت بر پیشرفت علم و فناوری، دست آن‌ها را برای گسترش مرز‌های علم بازتر می‌کند.